Saturday, October 31, 2015

काशी में भगवान ”शिव” ज्योतिर्लिंग के रूप में प्रगट हुए थे. Kashi Viswanath

काशी में भगवान ”शिव” ज्योतिर्लिंग के रूप में प्रगट हुए थे। सम्राट विक्रमादित्य ने मंदिर का जीर्णोद्धार कराया था।
मंदिर को लूटने आए महमूद गजनवी के भांजे सालार मसूद को सम्राट सुहेल देव पासी ने मौत के घाट उतारा था।
मंदिर को 1194 में कुतुबब्दीन ने तोड़ा। मंदिर फिर से बना।
1447 में जौनपुर के सुल्तान महमूद शाह ने फिर इसे तोड़ा।
1494 में मुस्लिम शासको ने काशी के विश्वनाथ मंदिर सहित सभी मंदिरों को तोड़ दिया.काशी में एक भी मंदिर नहीं बचा था.
1585 में राजा टोडरमल की सहायता से फिर मंदिर बना।
काशी विश्वनाथ के मूल मंदिर के स्थान पर आज ज्ञानवापी मस्जिद है.>>>
2.9.1669 को औरंगजेब ने काशी-विश्वनाथ मन्दिर फिर से ध्वस्त करा दिया और उसी जगह मस्जिद का निर्माण करा दिया.जिसका नाम आज ज्ञानवापी मस्जिद है.
औरंगजेब ने ही मथुरा में कृष्णजी का मंदिर तोड़वा कर वहां ईदगाह बनवाई थी।
1752 से लेकर 1780 के बीच मराठा सरदार दत्ता जी सिंधिया व मल्हार राव होल्कर ने काशी विश्वनाथ मन्दिर की मुक्ति के प्रयास किए।
मूल मंदिर के थोड़ी दूर पर वर्तमान काशीविश्वनाथ मंदिर है >>>>
7 अगस्त, 1770 में महाद जी सिन्धिया ने दिल्ली के बादशाह शाह आलम से मन्दिर तोडऩे की क्षतिपूर्ति वसूल करने का आदेश जारी करा लिया।
लेकिन तब तक काशी पर ईस्ट इंडिया कम्पनी का प्रभाव हो गया था, इसलिए मंदिर का नवीनीकरण रुक गया।
इन्दौर की महारानी अहिल्याबाई होल्कर ने 1780 में विश्वनाथ मंदिर बनवाया, जिस पर पंजाब के महाराजा रणजीत सिंह ने 9 क्विंटल सोने का छत्र बनवाया। ग्वालियर की महारानी बैजाबाई ने ज्ञानवापी का मंडप बनवाया और महाराजा नेपाल ने वहां नन्दी की विशाल प्रतिमा स्थापित करवाई।
काशी विश्वनाथ मंदिर का मुकदमा मुस्लमान हार चुके है >>>>
11 अगस्त, 1936 को दीन मुहम्मद, मुहम्मद हुसैन और मुहम्मद जकारिया ने स्टेट इन काउन्सिल में प्रतिवाद संख्या-62 दाखिल किया और दावा किया कि सम्पूर्ण परिसर वक्फ की सम्पत्ति है। लम्बी गवाहियों एवं ऐतिहासिक प्रमाणों व शास्त्रों के आधार पर यह दावा गलत पाया गया और 24 अगस्त 1937 को वाद खारिज कर दिया गया। इसके खिलाफ इलाहाबाद उच्च न्यायालय में अपील संख्या 466 दायर की गई लेकिन 1942 में उच्च न्यायालय ने इस अपील को भी खारिज कर दिया। कानूनी गुत्थियां साफ होने के बावजूद मंदिर-मस्जिद का मसला आज तक फंसा कर रखा गया है।
काशी विश्वनाथ मंदिर का इतिहास >>>>
अमेरिका के लेखक तथा साहित्यकार मार्क ट्विन ने काशी कि यात्रा के बाद लिखा कि ”बनारस”” इतिहास से भी पुराना नगर है. वह परंपराओं से पुराना है। वह कहावतों और कहानियों से भी पुराना है। विश्व कि समस्त सभ्यताओ से पुराना है. यहां भूत, वर्तमान, शाश्वत तथा निरंतरता साथ-साथ विद्यमान हैं। काशी गंगा के पश्चिम किनारे पर स्थित है।
चीनी यात्री हुएन सांग (629-675) ने अपनी काशी यात्रा के उल्लेख में 100 फुट ऊंची शिव मूर्ती वाले विशाल तथा भव्य मंदिर का वर्णन किया है.
बौद्ध धर्म के प्रभाव को कम करने के लिए शंकराचार्य का आगमन भी यहीं हुआ और उन्होंने वैदिक धर्म की स्थापना की।
महर्षि पतंजलि ने अपना काव्य यहीं लिखा था। संत कबीर ने संत मत की स्थापना यहीं की।
मीरा बाई के गुरु संत रैदास (रविदास) भी काशी के निवासी थे।
रामचरितमानस और अन्य ग्रंथों की रचना गोस्वामी तुलसी दास ने यहीं पर की थी।
काशी नागरी प्रचारिणी सभा, भारतेंदु हरिचंद्र, मुंशी प्रेमचंद्र अैर जयशंकर प्रसाद आदि अन्य विद्वान भी काशी की ही देन हैं।
काशी के गंगा तट पर लगभग सौ घाट हैं।
इनमें से एक पर स्वयं हरिश्चंद्र ने श्मशान का मृतक दाह संस्कार लगान वसूलने का कार्य किया था।
आधुनिक शिक्षा का विश्वविद्यालय-बनारस हिंदू युनिवर्सिटी पं मदन मोहन मालवीय ने यहीं स्थापित किया था.
जयपुर के शासक जय सिंह ने एक वेधशाला भी बनवायी थी। यह 1600 सन में बनी थी। इसके यंत्र आज भी ग्रहों की सही नाप और दूरी बतलाते हैं।
स्कंध पुराण में 15000 श्लोको में काशी विश्वनाथ का गुणगान मिलता है। इससे सिद्ध होता है कि यह मंदिर हजारो वर्ष पुराना है.
इसके उत्तर में वारान तथा दक्षिण में आसी नदियां बहती हैं।
इसको काशी का, यानी प्रकाश का नगर भी कहते हैं। प्रकाश ज्योति शिव को भी कहते हैं। इसको ‘अविमुक्त’, अर्थात जिसको शिव ने कभी भी नहीं छोड़ा, भी कहते हैं। इसको ‘आनंद वन’ और ‘रुद्रवास’ भी कहते हैं।
भारत के सांस्कृतिक तथा धार्मिक ग्रंथो में ज्योति प्रकाश का विशेष अर्थ है ‘ज्योति’, जो अंधकार को मिटाती है, ज्ञान फैलाती है, पापों का नाश करती है, अज्ञान को नष्ट करती है आदि। काशी अज्ञान, पाप का नाश करने वाली है, मोक्ष और समृद्धि प्रदान करने वाली है.
प्रलयकाल में भी काशी का लोप नहीं होता। उस समय भगवान [शंकर]] इसे अपने [त्रिशूल] पर धारण कर लेते हैं और सृष्टि काल आने पर इसे नीचे उतार देते हैं। आदि सृष्टि स्थली भी यहीं भूमि बतलायी जाती है। इसी स्थान पर भगवान विष्णु ने सृष्टि उत्पन्न करने का कामना से तपस्या करके आशुतोष को प्रसन्न किया था और फिर उनके शयन करने पर उनके नाभि-कमल से ब्रह्मा उत्पन्न हुए, जिन्होने सारे की रचना की। अगस्त्य मुनि ने भी विश्वेश्वर की बड़ी आराधना की थी और इन्हीं की अर्चना से श्रीवशिष्ठजी तीनों लोकों में पुजित हुए तथा राजर्षि विश्वामित्र ब्रह्मर्षि कहलाये।
सर्वतीर्थमयी एवं सर्वसंतापहारिणी मोक्षदायिनी काशी की महिमा ऐसी है कि यहां प्राणत्याग करने से ही मुक्ति मिल जाती है। भगवान भोलानाथ मरते हुए प्राणी के कान में तारक-मंत्र का उपदेश करते हैं, जिससे वह आवगमन से छुट जाता है, चाहे मृत-प्राण्ाी कोई भी क्यों न हो। मतस्यपुराण का मत है कि जप, ध्यान और ज्ञान से रहित एवंम दुखों परिपीड़ित जनों के लिये काशीपुरी ही एकमात्र गति है।
वामपंथी (हिन्दू विरोधी), सेक्युलर विचारधारा के इतिहासकार मंदिर को तोडना सही ठहराते है ये देश द्रोही इतिहासकार विदेशी मजहब से पैसे लेकर यही लिखे है >>>>>
सन 1669 ईस्वी में औरंगजेब अपनी सेना एवं हिन्दू राजा मित्रों के साथ वाराणसी के रास्ते बंगाल जा रहा था.रास्ते में बनारस आने पर हिन्दू राजाओं की पत्नियों ने गंगा में डुबकी लगा कर काशी विश्वनाथ मंदिर में पूजा करने की इच्छा व्यक्त की …जिसे औरंगजेब सहर्ष मान गया, और, उसने अपनी सेना का पड़ाव बनारस से पांच किलोमीटर दूर ही रोक दिया !
फिर उस स्थान से हिन्दू राजाओं की रानियां पालकी एवं अपने अंगरक्षकों के साथ गंगाघाट जाकर गंगा में स्नान कर विश्वनाथ मंदिर में पूजा करने चली गई !
पूजा के उपरांत सभी रानियां तो लौटी लेकिन कच्छ की रानी नहीं लौटी , जिससे औरंगजेब के सेना में खलबली गयी और, उसने अपने सेनानायक को रानी को खोज कर लाने का हुक्म दिया …!
औरंगजेब का सेनानायक अपने सैनिकों के साथ रानी को खोजने मंदिर पहुंचा … जहाँ, काफी खोजबीन के उपरांत “”भगवान गणेश की प्रतिमा के पीछे”” से नीचे की ओर जाती सीढ़ी से मंदिर के तहखाने में उन्हें रानी रोती हुई मिली…. जिसकी अस्मिता और गहने मंदिर के पुजारी द्वारा लुट चुके थे …!
इसके बाद औरंगजेब के लश्कर के साथ मौजूद हिन्दू राजाओ ने मंदिर के पुजारी एवं प्रबंधन के खिलाफ कठोरतम करवाई की मांग की.
जिससे विवश होकर औरंगजेब ने सभी पुजारियों को दण्डित करने एवं उस “”विश्वनाथ मंदिर”” को ध्वस्त करने के आदेश देकर मंदिर को तोड़वा दिया !उसी जगह ज्ञानवापी मस्जिद बना दी.
हिन्दू विरोधी इन इतिहासकारों कि कहानी का झूठ >>>>>
झूठ न.1-औरंगजेब कभी भी बनारस और बंगाल नहीं गया था.उसकी जीवनी में भी यह नहीं लिखा है.किसी भी इतिहास कि किताब में यह नहीं लिखा है.
झूठ न.2- इस लुटेरे हत्यारे ऐयाश औरंगजेब ने हजारो मंदिरों को तोड़ा था..इसलिए इन इतिहासकारों की लिखे हुए इतिहास कूड़ा में फेकने के लायक है..और ये वामपंथी इतिहासकार इस्लाम से पैसे लेकर ”हिन्दुओ के विरोध ”में आज भी बोलते है लिखते है..किन्तु ये इतिहासकार मुसलमानों को अत्याचारी नहीं कहते है..मुग़ल इस देश के युद्ध अपराधी है…यह भी कहने और लिखने की हिम्मत इन इतिहासकारों में नहीं है…
झूठ न.3-युद्ध पर जाते मुस्लिम शासक के साथ हिन्दू राजा अपनी पत्नियों को साथ नहीं ले जा सकते है.क्योकि मुस्लिम शासक लूट पाट में औरतो को बंदी बनाते थे.
झूठ न.4- जब कच्छ की रानी तथा अन्य रानिया अपने अंगरक्षकों के साथ मंदिर गयी थी.तब किसी पुजारी या महंत द्वारा उसका अपहरण कैसे संभव हुआ. पुजारी द्वारा ऐसा करते हुए किसी ने क्यों नहीं देखा.…
झूठ न.5- अगर, किसी तरह ये न हो सकने वाला जादू हो भी गया था तो साथ के हिन्दू राजाओं ने पुजारी को दंड देने एवं मंदिर को तोड़ने का आदेश देने के लिए औरंगजेब को क्यों कहा. हिन्दू राजाओं के पास इतनी ताकत थी कि वो खुद ही उन पुजारियों और मंदिर प्रबंधन को दंड दे देते.
झूठ न.6 -क्या मंदिरों को तोड़कर वहां पर मस्जिद बनाने की प्रार्थना भी साथ गए हिन्दू राजाओं ने ही की थी.
झूठ न.7 -मंदिर तोड़ने के बाद और पहले के इतिहास में उस तथाकथित कच्छ की रानी का जिक्र क्यों नहीं है…
इन सब सवालों के जबाब किसी भी इतिहासकारों के पास नहीं है क्योंकि यह एक पूरी तरह से मनगढंत कहानी है….!
हकीकत बात ये है कि औरंगजेब मदरसे में पढ़ा हुआ एक कट्टर मुसलमान और जेहादी था,लुटेरा हत्यारा अरबी मजहब का औरंगजेब ने हिन्दुओं को अपमानित करने के लिए,हिन्दू धर्म को समाप्त करने के लिए ना सिर्फ काशी विश्वनाथ बल्कि, कृष्णजन्म भूमि मथुरा के मंदिर अन्य सभी प्रसिद्द मंदिरों को ध्वस्त कर वहां मस्जिदों का निर्माण करवा दिया था…..
जिसे ये मनहूस वामपंथी सेक्युलर इतिहासकार किसी भी तरह से न्यायोचित ठहराने में लगे हुए हैं….
और .. अपने पुराने विश्वनाथ मंदिर की स्थिति ये है कि…..
वहां औरंगजेब द्वारा बनवाया गया ज्ञानवापी मस्जिद आज भी हम हिन्दुओं का मुंह चिढ़ा रहा है … और, मुल्ले उसमे नियमित नमाज अदा करते हैं !
जबकि आज भी ज्ञानवापी मस्जिद के दीवारों पर हिन्दू देवी -देवताओं के मूर्ति अंकित हैं.ज्ञानवापी मस्जिद के दीवार में ही श्रृंगार गौरी की पूजा हिन्दू लोग वर्ष में 1 बार करने जाते है. और, मस्जिद के ठीक सामने भगवान विश्वनाथ की नंदी विराजमान है….!
इसीलिए…..हे हिन्दुओं जागो–जानो अपने सही इतिहास को क्योंकि इतिहास की सही जानकारी ही….. इतिहास की पुनरावृति को रोक सकती है…!
TP Shukla

Monday, October 26, 2015

Shyamla dandkam by Kalidasa

॥ श्यामळा दण्डकम् ॥
|| śyāmaḻā daṇḍakam ||
composed by kālidāsa



॥ ध्यानम् ॥
|| dhyānam ||


माणिक्यवीणामुपलालयन्तीं
मदालसां मञ्जुळवाग्विलासाम् ।
माहेन्द्रनीलद्युतिकोमलाङ्गीं
मातङ्गकन्यां मनसा स्मरामि ॥ १ ॥

māṇikyavīṇāmupalālayantīṁ
madālasāṁ mañjuḻavāgvilāsām |
māhendranīladyutikomalāṅgīṁ
mātaṅgakanyāṁ manasā smarāmi || 1 ||


चतुर्भुजे चन्द्रकलावतंसे
कुचोन्नते कुङ्कुमरागशोणे ।
पुण्ड्रेक्षुपाशाङ्कुशपुष्पबाणहस्ते
नमस्ते जगदेकमातः ॥ २ ॥

caturbhuje candrakalāvataṁse
kuconnate kuṅkumarāgaśoṇe |
puṇḍrekṣupāśāṅkuśapuṣpabāṇahaste
namaste jagadekamātaḥ || 2 ||


॥ विनियोगः ॥
|| viniyogaḥ ||


माता मरकतश्यामा मातङ्गी मदशालिनी ।
कुर्यात् कटाक्षं कल्याणी कदंबवनवासिनी ॥ ३ ॥

mātā marakataśyāmā mātaṅgī madaśālinī |
kuryāt kaṭākṣaṁ kalyāṇī kadaṁbavanavāsinī || 3 ||


॥ स्तुति ॥
|| stuti ||


जय मातङ्गतनये जय नीलोत्पलद्युते ।
जय सङ्गीतरसिके जय लीलाशुकप्रिये ॥ ४ ॥

jaya mātaṅgatanaye jaya nīlotpaladyute |
jaya saṅgītarasike jaya līlāśukapriye || 4 ||


॥ दण्डकम् ॥
|| daṇḍakam ||


जय जननि सुधासमुद्रान्तरुद्यन्मणीद्वीपसंरूढ-
बिल्वाटवीमध्यकल्पद्रुमाकल्पकादंबकान्तारवासप्रिये
कृत्तिवासप्रिये सर्वलोकप्रिये

jaya janani sudhāsamudrāntarudyanmaṇīdvīpasaṁrūḍha-
bilvāṭavīmadhyakalpadrumākalpakādaṁbakāntāravāsapriye
kṛttivāsapriye sarvalokapriye


सादरारब्धसंगीतसंभावनासंभ्रमालोल-
नीपस्रगाबद्धचूळीसनाथत्रिके सानुमत्पुत्रिके
शेखरीभूतशीतांशुरेखामयूखावलीबद्ध-
सुस्निग्धनीलाळकश्रेणिशृङ्गारिते लोकसंभाविते

sādarārabdhasaṁgītasaṁbhāvanāsaṁbhramālola-
nīpasragābaddhacūḻīsanāthatrike sānumatputrike
śekharībhūtaśītāṁśurekhāmayūkhāvalībaddha-
susnigdhanīlāḻakaśreṇiśṛṅgārite lokasaṁbhāvite


कामलीलाधनुस्सन्निभभ्रूलतापुष्पसन्दोहसन्देहकृल्लोचने
वाक्सुधासेचने चारुगोरोचनापङ्केळीललामाभिरामे सुरामे रमे
प्रोल्लसद्ध्वाळिकामौक्तिकश्रेणिकाचन्द्रिकामण्डलोद्भासि
लावण्यगण्डस्थलन्यस्तकस्तूरिकापत्ररेखासमुद्भूतसौरभ्य-
संभ्रान्तभृङ्गाङ्गनागीतसान्द्रीभवन्मद्रतन्त्रीस्वरे सुस्वरे भास्वरे

kāmalīlādhanussannibhabhrūlatāpuṣpasandohasandehakṛllocane
vāksudhāsecane cārugorocanāpaṅkeḻīlalāmābhirāme surāme rame
prollasaddhvāḻikāmauktikaśreṇikācandrikāmaṇḍalodbhāsi
lāvaṇyagaṇḍasthalanyastakastūrikāpatrarekhāsamudbhūtasaurabhya-
saṁbhrāntabhṛṅgāṅganāgītasāndrībhavanmadratantrīsvare susvare bhāsvare


वल्लकीवादनप्रक्रियालोलतालीदलाबद्ध-
ताटङ्कभूषाविशेषान्विते सिद्धसम्मानिते

vallakīvādanaprakriyālolatālīdalābaddha-
tāṭaṅkabhūṣāviśeṣānvite siddhasammānite


दिव्यहालामदोद्वेलहेलालसच्चक्षुरान्दोलनश्रीसमाक्षिप्तकर्णैक-
नीलोत्पले श्यामले पूरिताशेषलोकाभिवाञ्छाफले श्रीफले

divyahālāmadodvelahelālasaccakṣurāndolanaśrīsamākṣiptakarṇaika-
nīlotpale śyāmale pūritāśeṣalokābhivāñchāphale śrīphale


स्वेदबिन्दूल्लसद्फाललावण्य निष्यन्दसन्दोहसन्देहकृन्नासिकामौक्तिके
सर्वविश्वात्मिके सर्वसिद्ध्यात्मिके कालिके मुग्द्धमन्दस्मितोदारवक्त्र-
स्फुरत् पूगताम्बूलकर्पूरखण्डोत्करे ज्ञानमुद्राकरे सर्वसंपत्करे
पद्मभास्वत्करे श्रीकरे

svedabindūllasadphālalāvaṇya niṣyandasandohasandehakṛnnāsikāmauktike
sarvaviśvātmike sarvasiddhyātmike kālike mugddhamandasmitodāravaktra-
sphurat pūgatāmbūlakarpūrakhaṇḍotkare jñānamudrākare sarvasaṁpatkare
padmabhāsvatkare śrīkare


कुन्दपुष्पद्युतिस्निग्धदन्तावलीनिर्मलालोलकल्लोलसम्मेलने
स्मेरशोणाधरे चारुवीणाधरे पक्वबिंबाधरे

kundapuṣpadyutisnigdhadantāvalīnirmalālolakallolasammelane
smeraśoṇādhare cāruvīṇādhare pakvabiṁbādhare


सुललित नवयौवनारंभचन्द्रोदयोद्वेललावण्यदुग्धार्णवाविर्भवत्
कम्बुबिम्बोकभृत्कन्थरे सत्कलामन्दिरे मन्थरे
दिव्यरत्नप्रभाबन्धुरच्छन्नहारादिभूषासमुद्योतमानानवद्याङ्गशोभे शुभे

sulalita navayauvanāraṁbhacandrodayodvelalāvaṇyadugdhārṇavāvirbhavat
kambubimbokabhṛtkanthare satkalāmandire manthare
divyaratnaprabhābandhuracchannahārādibhūṣāsamudyotamānānavadyāṅgaśobhe śubhe


रत्नकेयूररश्मिच्छटापल्लवप्रोल्लासद्दोल्लताराजिते
योगिभिः पूजिते विश्वदिङ्मण्डलव्याप्तमाणिक्यतेज्स्सफुरत्कङ्कणालङ्कृते

ratnakeyūraraśmicchaṭāpallavaprollāsaddollatārājite
yogibhiḥ pūjite viśvadiṅmaṇḍalavyāptamāṇikyatejssaphuratkaṅkaṇālaṅkṛte


विभ्रमालङ्कृते साधुभिः पूजिते वासरारंभवेलासमुज्जृम्भ
माणारविन्दप्रतिद्वन्द्वपाणीद्वये सन्ततोद्यद्दये अद्वये

vibhramālaṅkṛte sādhubhiḥ pūjite vāsarāraṁbhavelāsamujjṛmbha
māṇāravindapratidvandvapāṇīdvaye santatodyaddaye advaye


दिव्यरत्नोर्मिकादीधितिस्तोमसन्ध्यायमानाङ्गुलीपल्लवोद्य
न्नखेन्दुप्रभामण्डले सन्नुताखण्डले चित्प्रभामण्डले प्रोल्लसत्कुण्डले

divyaratnormikādīdhitistomasandhyāyamānāṅgulīpallavodya
nnakhenduprabhāmaṇḍale sannutākhaṇḍale citprabhāmaṇḍale prollasatkuṇḍale


तारकाराजिनीकाशहारावलिस्मेर चारुस्तनाभोगभारानमन्मध्य-
वल्लीवलिच्छेद विचीसमुद्यत्समुल्लाससन्दर्शिताकारसौन्दर्यरत्नाकरे
वल्लकीभृत्करे किङ्करश्रीकरे

tārakārājinīkāśahārāvalismera cārustanābhogabhārānamanmadhya-
vallīvaliccheda vicīsamudyatsamullāsasandarśitākārasaundaryaratnākare
vallakībhṛtkare kiṅkaraśrīkare


हेमकुंभोपमोत्तुङ्ग वक्षोजभारावनम्रे त्रिलोकावनम्रे लसद्वृत्तगंभीर
नाभीसरस्तीरशैवालशङ्काकरश्यामरोमावलीभूषणे मञ्जुसंभाषणे
चारुशिञ्चत्कटीसूत्रनिर्भत्सितानङ्गलीलधनुश्शिञ्चिनीडंबरे
दिव्यरत्नाम्बरे

hemakuṁbhopamottuṅga vakṣojabhārāvanamre trilokāvanamre lasadvṛttagaṁbhīra
nābhīsarastīraśaivālaśaṅkākaraśyāmaromāvalībhūṣaṇe mañjusaṁbhāṣaṇe
cāruśiñcatkaṭīsūtranirbhatsitānaṅgalīladhanuśśiñcinīḍaṁbare
divyaratnāmbare


पद्मरागोल्लसन्मेखलामौक्तिकश्रोणिशोभाजितस्वर्णभूभृत्तले
चन्द्रिकाशीतले विकसितनवकिंशुकाताम्रदिव्याम्शुक्ष्च्चन्न
चारूरुशोभापराभूतसिन्दूरशोणायमानेन्द्रमातङ्ग
हस्मार्ग्गले वैभवानर्ग्गले श्यामले कोमलस्निग्द्ध

padmarāgollasanmekhalāmauktikaśroṇiśobhājitasvarṇabhūbhṛttale
candrikāśītale vikasitanavakiṁśukātāmradivyāmśukṣccanna
cārūruśobhāparābhūtasindūraśoṇāyamānendramātaṅga
hasmārggale vaibhavānarggale śyāmale komalasnigddha


नीलोतपलोत्पादितानङ्गतूणीरशङ्काकरोदार
जंघालते चारुलीलागते नम्रदिक्पालसीमन्तिनी
कुन्तलस्निग्द्धनीलप्रभापुञ्चसञ्जातदुर्वाङ्कुराशङ्क
सारंगसंयोगरिंखन्नखेन्दूज्ज्वले प्रोज्ज्वले

nīlotapalotpāditānaṅgatūṇīraśaṅkākarodāra
jaṁghālate cārulīlāgate namradikpālasīmantinī
kuntalasnigddhanīlaprabhāpuñcasañjātadurvāṅkurāśaṅka
sāraṁgasaṁyogariṁkhannakhendūjjvale projjvale


निर्मले प्रहू देवेश लक्ष्मीश भूतेश तोयेश वाणीश कीनाश
दैत्येश यक्षेश वाय्वग्निकोटीरमाणिक्य संहृष्टबालातपोद्दाम-
स्लाक्षारसारूणतारुण्य लक्ष्मीगृहिताङ्घ्रिपद्मे सुपद्मे उमे

nirmale prahū deveśa lakṣmīśa bhūteśa toyeśa vāṇīśa kīnāśa
daityeśa yakṣeśa vāyvagnikoṭīramāṇikya saṁhṛṣṭabālātapoddāma-
slākṣārasārūṇatāruṇya lakṣmīgṛhitāṅghripadme supadme ume


रत्नपद्मासने रन्तसिम्हासने शङ्खपद्मद्वयोपाश्रिते विश्रुते
तत्र विघ्नेशदुर्गावटुक्षेत्रपालैर्युते मत्तमातङ्ग
कन्यासमूहान्विते भैरवैरष्टभिर्वेषिते

ratnapadmāsane rantasimhāsane śaṅkhapadmadvayopāśrite viśrute
tatra vighneśadurgāvaṭukṣetrapālairyute mattamātaṅga
kanyāsamūhānvite bhairavairaṣṭabhirveṣite


मञ्जुळामेनकाद्यङ्गनामानिते देवि वामादिभिः शक्तिभिस्सेविते
धात्रि लक्ष्म्यादिशक्त्यैष्टकैः संयुते मातृकामण्डलैर्मण्डिते
यक्षगन्धर्वसिद्धाङ्गना मण्डलैरर्चिते

mañjuḻāmenakādyaṅganāmānite devi vāmādibhiḥ śaktibhissevite
dhātri lakṣmyādiśaktyaiṣṭakaiḥ saṁyute mātṛkāmaṇḍalairmaṇḍite
yakṣagandharvasiddhāṅganā maṇḍalairarcite


भैरवी संवृते पञ्चबाणात्मिके पञ्चबाणेन रत्या च
संभाविते प्रीतिभाजा वसन्तेन चानन्दिते भक्तिभाजं परं श्रेयसे

bhairavī saṁvṛte pañcabāṇātmike pañcabāṇena ratyā ca
saṁbhāvite prītibhājā vasantena cānandite bhaktibhājaṁ paraṁ śreyase


कल्पसे योगिनां मानसे द्योतसे छन्दसामोजसे भ्राजसे गीतविद्या
विनोदाति तृष्णेन कृष्णेन संपूज्यसे भक्तिमच्चेतसा वेधसा

kalpase yogināṁ mānase dyotase chandasāmojase bhrājase gītavidyā
vinodāti tṛṣṇena kṛṣṇena saṁpūjyase bhaktimaccetasā vedhasā


स्तूयसे विश्वहृद्येन वाद्येन विद्याधरैर्गीयसे
श्रवणहरदक्षिणक्वाणया वीणया किन्नरैर्ग्गीयसे

stūyase viśvahṛdyena vādyena vidyādharairgīyase
śravaṇaharadakṣiṇakvāṇayā vīṇayā kinnarairggīyase


यक्षगन्धर्वसिधाङ्गना मण्डलैरर्च्यसे
सर्वसौभाग्यवाञ्छावतीभिर् वधूभिस्सुराणां समाराध्यसे

yakṣagandharvasidhāṅganā maṇḍalairarcyase
sarvasaubhāgyavāñchāvatībhir vadhūbhissurāṇāṁ samārādhyase


सर्वविद्याविशेषत्मकं चाटुगाथा समुच्चारणाकण्ठमूलोल्लसद-
वर्णराजित्रयं कोमलश्यामळोदारपक्षद्वयं तुण्डशोभातिधूरिभवत्

sarvavidyāviśeṣatmakaṁ cāṭugāthā samuccāraṇākaṇṭhamūlollasada-
varṇarājitrayaṁ komalaśyāmaḻodārapakṣadvayaṁ tuṇḍaśobhātidhūribhavat


किंशुकं तं शुकं ललयन्तीपरिक्रीडसे
पाणिपद्मद्वयेनाक्षमालामपि स्फाटकं ज्ञानसारात्मकं

kiṁśukaṁ taṁ śukaṁ lalayantīparikrīḍase
pāṇipadmadvayenākṣamālāmapi sphāṭakaṁ jñānasārātmakaṁ


पुस्तकञ्चङ्कुशं पाशमाभिभ्रति तेन सञ्चिन्त्यसे तस्य वक्त्रान्तरात्
गद्यपद्यात्मिका भारती निस्सरेत् येन वाध्वंसनादा

pustakañcaṅkuśaṁ pāśamābhibhrati tena sañcintyase tasya vaktrāntarāt
gadyapadyātmikā bhāratī nissaret yena vādhvaṁsanādā


कृतिर्भाव्यसे तस्य वश्या भवन्तिस्तियः पुरुषाः येन वा
शातकंबद्युतिर्भाव्यसे सोपि लक्ष्मीसहस्रैः परिकीडते

kṛtirbhāvyase tasya vaśyā bhavantistiyaḥ puruṣāḥ yena vā
śātakaṁbadyutirbhāvyase sopi lakṣmīsahasraiḥ parikīḍate


किन्न सिद्ध्येद्वपुः श्यामळं कोमलं चन्द्रचूडान्वितं
तावकं ध्यायतः तस्य लीला सरोवारिधीः तस्य केलीवनं
नन्दनं तस्य भद्रासनं भूतलं तस्य गीर्देवता किङ्करि
तस्य चाज्ञाकरी श्री स्वयं

kinna siddhyedvapuḥ śyāmaḻaṁ komalaṁ candracūḍānvitaṁ
tāvakaṁ dhyāyataḥ tasya līlā sarovāridhīḥ tasya kelīvanaṁ
nandanaṁ tasya bhadrāsanaṁ bhūtalaṁ tasya gīrdevatā kiṅkari
tasya cājñākarī śrī svayaṁ


सर्व तीर्थात्मिके सर्व मन्त्रात्मिके
सर्व यन्त्रात्मिके सर्व तन्त्रात्मिके

sarva tīrthātmike sarva mantrātmike
sarva yantrātmike sarva tantrātmike


सर्व चक्रात्मिके सर्व शक्त्यात्मिके
सर्व पीठात्मिके सर्व वेदात्मिके

sarva cakrātmike sarva śaktyātmike
sarva pīṭhātmike sarva vedātmike


सर्व विद्यात्मिके सर्व योगात्मिके
सर्व वर्णात्मिके सर्व गीतात्मिके

sarva vidyātmike sarva yogātmike
sarva varṇātmike sarva gītātmike


सर्व नादात्मिके सर्व शब्दात्मिके
सर्व विश्वात्मिके सर्व वर्गात्मिके

sarva nādātmike sarva śabdātmike
sarva viśvātmike sarva vargātmike


सर्व सर्वात्मिके सर्वगे सर्व रूपे
जगन्मातृके पाहि मां पाहि मां पाहि मां

sarva sarvātmike sarvage sarva rūpe
jaganmātṛke pāhi māṁ pāhi māṁ pāhi māṁ


देवि तुभ्यं नमो देवि तुभ्यं नमो देवि तुभ्यं नमो देवि तुभ्यं नमः
devi tubhyaṁ namo devi tubhyaṁ namo devi tubhyaṁ namo devi tubhyaṁ namaḥ

॥ इति श्यामळा दण्डकम् सम्पूर्णम् ॥
|| iti śyāmaḻā daṇḍakam sampūrṇam ||


॥ भज गोविन्दम् ॥ || bhaja govindam || written by śrī ādi śaṅkarācārya

॥ भज गोविन्दम् ॥
|| bhaja govindam ||
written by śrī ādi śaṅkarācārya



भजगोविन्दं भजगोविन्दं
गोविन्दं भज मूढमते ।
संप्राप्ते सन्निहिते काले
नहि नहि रक्षति डुकृञ्करणे ॥ १ ॥

bhajagovindaṁ bhajagovindaṁ
govindaṁ bhaja mūḍhamate |
saṁprāpte sannihite kāle
nahi nahi rakṣati ḍukṛñkaraṇe || 1 ||


Worship Govinda, worship Govinda, worship Govinda, oh fool! The rules of grammar will not save you at the time of death.

मूढ जहीहि धनागमतृष्णां
कुरु सद्बुद्धिं मनसि वितृष्णाम् ।
यल्लभसे निजकर्मोपात्तं
वित्तं तेन विनोदय चित्तम् ॥ २ ॥

mūḍha jahīhi dhanāgamatṛṣṇāṁ
kuru sadbuddhiṁ manasi vitṛṣṇām |
yallabhase nijakarmopāttaṁ
vittaṁ tena vinodaya cittam || 2 ||


Oh fool! Give up your thirst to amass wealth, devote your mind to thoughts of the Real. Be content with what comes through actions already performed in the past.

नारीस्तनभर नाभीदेशं
दृष्ट्वा मागामोहावेशम् ।
एतन्मांसावसादि विकारं
मनसि विचिन्तय वारं वारम् ॥ ३ ॥

nārīstanabhara nābhīdeśaṁ
dṛṣṭvā māgāmohāveśam |
etanmāṁsāvasādi vikāraṁ
manasi vicintaya vāraṁ vāram || 3 ||


Do not get drowned in delusion by going wild with passion and lust by seeing a woman's chest and navel. These are nothing but a manifestation of the flesh. Fail not to remember this again and again in your mind.

नलिनीदलगत जलमतितरलं
तद्वज्जीवितमतिशयचपलम् ।
विद्धि व्याध्यभिमानग्रस्तं
लोकं शोकहतं च समस्तम् ॥ ४ ॥

nalinīdalagata jalamatitaralaṁ
tadvajjīvitamatiśayacapalam |
viddhi vyādhyabhimānagrastaṁ
lokaṁ śokahataṁ ca samastam || 4 ||


The life of a person is as uncertain as rain drops trembling on a lotus leaf. Know that the whole world remains a prey to disease, ego and grief.

यावद्वित्तोपार्जन सक्तः
स्तावन्निज परिवारो रक्तः ।
पश्चाज्जीवति जर्जर देहे
वार्तां कोऽपि न पृच्छति गेहे ॥ ५ ॥

yāvadvittopārjana saktaḥ
stāvannija parivāro raktaḥ |
paścājjīvati jarjara dehe
vārtāṁ ko'pi na pṛcchati gehe || 5 ||


So long as a man is fit and able to support his family, see what affection all those around him show. But no one at home cares to even have a word with him when his body totters due to old age.

यावत्पवनो निवसति देहे
तावत्पृच्छति कुशलं गेहे ।
गतवति वायौ देहापाये
भार्या बिभ्यति तस्मिन्काये ॥ ६ ॥

yāvatpavano nivasati dehe
tāvatpṛcchati kuśalaṁ gehe |
gatavati vāyau dehāpāye
bhāryā bibhyati tasminkāye || 6 ||


When one is alive, his family members enquire kindly about his welfare. But when the soul departs from the body, even his wife runs away in fear of the corpose.

बालस्तावत्क्रीडासक्तः
तरुणस्तावत्तरुणीसक्तः ।
वृद्धस्तावच्चिन्तासक्तः
परे ब्रह्मणि कोऽपि न सक्तः ॥ ७ ॥

bālastāvatkrīḍāsaktaḥ
taruṇastāvattaruṇīsaktaḥ |
vṛddhastāvaccintāsaktaḥ
pare brahmaṇi ko'pi na saktaḥ || 7 ||


The childhood is lost in attachment to games. The youth is lost in attachment to woman. Old age passes by thinking over many things. But there is hardly anyone who wants to be lost in parabramaṇ.

काते कान्ता कस्ते पुत्रः
संसारोऽयमतीव विचित्रः ।
कस्य त्वं कः कुत आयातः
तत्त्वं चिन्तय तदिह भ्रातः ॥ ८ ॥

kāte kāntā kaste putraḥ
saṁsāro'yamatīva vicitraḥ |
kasya tvaṁ kaḥ kuta āyātaḥ
tattvaṁ cintaya tadiha bhrātaḥ || 8 ||


Who is your wife? Who is your son? strange is this saṁsāra, the world. Of whom are you? From where have you come? Brother, ponder over these concepts.

सत्सङ्गत्वे निस्सङ्गत्वं
निस्सङ्गत्वे निर्मोहत्वम् ।
निर्मोहत्वे निश्चलतत्त्वं
निश्चलतत्त्वे जीवन्मुक्तिः ॥ ९ ॥

satsaṅgatve nissaṅgatvaṁ
nissaṅgatve nirmohatvam |
nirmohatve niścalatattvaṁ
niścalatattve jīvanmuktiḥ || 9 ||


From the company of good people comes non-attachment, from non-attachment comes freedom from delusion, which leads to self-steadiness. From steadiness of the self comes salvation of the soul.

वयसिगते कः कामविकारः
शुष्के नीरे कः कासारः ।
क्षीणेवित्ते कः परिवारः
ज्ञाते तत्त्वे कः संसारः ॥ १० ॥

vayasigate kaḥ kāmavikāraḥ
śuṣke nīre kaḥ kāsāraḥ |
kṣīṇevitte kaḥ parivāraḥ
jñāte tattve kaḥ saṁsāraḥ || 10 ||


What good is lust when youth has fled? What use is a lake which has no water? Where are the relatives when wealth is gone? Where is saṁsāra, the world, when Truth is known?

मा कुरु धन जन यौवन गर्वं
हरति निमेषात्कालः सर्वम् ।
मायामयमिदमखिलं हित्वा
ब्रह्मपदं त्वं प्रविश विदित्वा ॥ ११ ॥

mā kuru dhana jana yauvana garvaṁ
harati nimeṣātkālaḥ sarvam |
māyāmayamidamakhilaṁ hitvā
brahmapadaṁ tvaṁ praviśa viditvā || 11 ||


Do not boast of wealth, friends and youth. Each one of these are destroyed within a minute by Time. Free yourself from the illusion of the world of māyā and attain the timeless Truth.

दिनयामिन्यौ सायं प्रातः
शिशिरवसन्तौ पुनरायातः ।
कालः क्रीडति गच्छत्यायुः
तदपि न मुञ्चत्याशावायुः ॥ १२ ॥

dinayāminyau sāyaṁ prātaḥ
śiśiravasantau punarāyātaḥ |
kālaḥ krīḍati gacchatyāyuḥ
tadapi na muñcatyāśāvāyuḥ || 12 ||


Daylight and darkness, dusk and dawn, Winter and Springtime come and go. Time plays and life ebbs away. But the storm of desire never leaves.

द्वादशमञ्जरिकाभिरशेषः
कथितो वैयाकरणस्यैषः ।
उपदेशो भूद्विद्यानिपुणैः
श्रीमच्छङ्करभगवच्छरणैः ॥ १२अ ॥

dvādaśamañjarikābhiraśeṣaḥ
kathito vaiyākaraṇasyaiṣaḥ |
upadeśo bhūdvidyānipuṇaiḥ
śrīmacchaṅkarabhagavaccharaṇaiḥ || 12a ||


The bouquet of twelve verses was imparted to a grammarian by the all-knowing śaṅkara, adored as bhagavatpāda.

काते कान्ता धन गतचिन्ता
वातुल किं तव नास्ति नियन्ता ।
त्रिजगति सज्जनसं गतिरैका
भवति भवार्णवतरणे नौका ॥ १३ ॥

kāte kāntā dhana gatacintā
vātula kiṁ tava nāsti niyantā |
trijagati sajjanasaṁ gatiraikā
bhavati bhavārṇavataraṇe naukā || 13 ||


Oh, mad man! Why this engrossment in thoughts of wealth? Is there no one to guide you? There is only one thing in the three words that can save you from the ocean of saṁsāra, get into the boat of satsaṅga, the company of good people, quickly.
Stanza attributed to Padmapāda.

जटिलो मुण्डी लुञ्छितकेशः
काषायाम्बरबहुकृतवेषः ।
पश्यन्नपि चन पश्यति मूढः
उदरनिमित्तं बहुकृतवेषः ॥ १४ ॥

jaṭilo muṇḍī luñchitakeśaḥ
kāṣāyāmbarabahukṛtaveṣaḥ |
paśyannapi cana paśyati mūḍhaḥ
udaranimittaṁ bahukṛtaveṣaḥ || 14 ||


There are many who matted hair, many who have clean shaven heads, many whose hair have been plucked out; some are clothed in orange, yet others in various colors - all just for a livelihood. Seeing truth revealed before them, still the foolish ones see it not.
Stanza attributed to Ttotakācārya.

अङ्गं गलितं पलितं मुण्डं
दशनविहीनं जतं तुण्डम् ।
वृद्धो याति गृहीत्वा तण्डं
तदपि न मुञ्चत्याशापिण्डम् ॥ १५ ॥

aṅgaṁ galitaṁ palitaṁ muṇḍaṁ
daśanavihīnaṁ jataṁ tuṇḍam |
vṛddho yāti gṛhītvā taṇḍaṁ
tadapi na muñcatyāśāpiṇḍam || 15 ||


Strength has left the old man's body; his head has become bald, his gums toothless and leaning on crutches. Even then the attachment is strong and he clings firmly to fruitless desires.
Stanza attributed to Hastamalaka.

अग्रे वह्निः पृष्ठेभानुः
रात्रौ चुबुकसमर्पितजानुः ।
करतलभिक्षस्तरुतलवासः
तदपि न मुञ्चत्याशापाशः ॥ १६ ॥

agre vahniḥ pṛṣṭhebhānuḥ
rātrau cubukasamarpitajānuḥ |
karatalabhikṣastarutalavāsaḥ
tadapi na muñcatyāśāpāśaḥ || 16 ||


Behold there lies the man who sits warming up his body with the fire in front and the sun at the back; at night he curls up the body to keep out of the cold; he eats his beggar's food from the bowl of his hand and sleeps beneath the tree. Still in his heart, he is a wretched puppet at the hands of passions.
Stanza attibuted to Subhodha.

कुरुते गङ्गासागरगमनं
व्रतपरिपालनमथवा दानम् ।
ज्ञानविहिनः सर्वमतेन
मुक्तिं न भजति जन्मशतेन ॥ १७ ॥

kurute gaṅgāsāgaragamanaṁ
vrataparipālanamathavā dānam |
jñānavihinaḥ sarvamatena
muktiṁ na bhajati janmaśatena || 17 ||


One may go to gaṅgāsāgara, observe fasts and give away in charity! Yet, devoid of jñāna, nothing can give mukti even at the end of a hundred births.
Stanza attributed to Vārtikakāra.

सुर मंदिर तरु मूल निवासः
शय्या भूतलमजिनं वासः ।
सर्व परिग्रह भोग त्यागः
कस्य सुखं न करोति विरागः ॥ १८ ॥

sura maṁdira taru mūla nivāsaḥ
śayyā bhūtalamajinaṁ vāsaḥ |
sarva parigraha bhoga tyāgaḥ
kasya sukhaṁ na karoti virāgaḥ || 18 ||


Take your residence in a temple or below a tree, wear the deerskin for the dress, and sleep with mother Earth as your bed. Give up all attachments and renounce all comforts. Blessed with such vairāgya, could any fail to be content?
Stanza attributed to Nityānanda.

योगरतो वा भोगरतोवा
सङ्गरतो वा सङ्गवीहिनः ।
यस्य ब्रह्मणि रमते चित्तं
नन्दति नन्दति नन्दत्येव ॥ १९ ॥

yogarato vā bhogaratovā
saṅgarato vā saṅgavīhinaḥ |
yasya brahmaṇi ramate cittaṁ
nandati nandati nandatyeva || 19 ||


One may take delight in yoga or bhoga, may have attachment or detachment. But only he whose mind steadily delights in Brahman enjoys bliss, no one else.
Stanza attributed to ānandagiriḥ

भगवद् गीता किञ्चिदधीता
गङ्गा जललव कणिकापीता ।
सकृदपि येन मुरारि समर्चा
क्रियते तस्य यमेन न चर्चा ॥ २० ॥

bhagavad gītā kiñcidadhītā
gaṅgā jalalava kaṇikāpītā |
sakṛdapi yena murāri samarcā
kriyate tasya yamena na carcā || 20 ||


Let a man read but a little from gītā, drink just a drop of water fromgaṅgā, worship but once murāri. He then will have no altercation with Yama.
Stanza attributed to Dṛḍhabhakta.

पुनरपि जननं पुनरपि मरणं
पुनरपि जननी जठरे शयनम् ।
इह संसारे बहुदुस्तारे
कृपयाऽपारे पाहि मुरारे ॥ २१ ॥

punarapi jananaṁ punarapi maraṇaṁ
punarapi jananī jaṭhare śayanam |
iha saṁsāre bahudustāre
kṛpayā'pāre pāhi murāre || 21 ||


Birth again, death again, again to stay in the mother's womb! It is indeed hard to cross this boundless ocean of saṁsāra. Oh Murāri! Redeem me through Thy mercy.
Stanza attributed to Nityanātha.

रथ्या चर्पट विरचित कन्थः
पुण्यापुण्य विवर्जित पन्थः ।
योगी योगनियोजित चित्तो
रमते बालोन्मत्तवदेव ॥ २२ ॥

rathyā carpaṭa viracita kanthaḥ
puṇyāpuṇya vivarjita panthaḥ |
yogī yoganiyojita citto
ramate bālonmattavadeva || 22 ||


There is no shortage of clothing for a monk so long as there are rags cast off the road. Freed from vices and virtues, onward he wanders. One who lives in communion with God enjoys bliss, pure and uncontaminated, like a child and like an intoxicated person.
Stanza attributed to Nityanātha.

कस्त्वं कोऽहं कुत आयातः
का मे जननी को मे तातः ।
इति परिभावय सर्वमसारं
विश्वं त्यक्त्वा स्वप्न विचारम् ॥ २३ ॥

kastvaṁ ko'haṁ kuta āyātaḥ
kā me jananī ko me tātaḥ |
iti paribhāvaya sarvamasāraṁ
viśvaṁ tyaktvā svapna vicāram || 23 ||


Who are you? Who am I? From where do I come? Who is my mother, who is my father? Ponder thus, look at everything as essenseless and give up the world of idle dream.
Stanza attributed to Surendra.

त्वयि मयि चान्यत्रैको विष्णुः
व्यर्थं कुप्यसि मय्यसहिष्णुः ।
भव समचित्तः सर्वत्र त्वं
वाञ्छस्यचिराद्यदि विष्णुत्वम् ॥ २४ ॥

tvayi mayi cānyatraiko viṣṇuḥ
vyarthaṁ kupyasi mayyasahiṣṇuḥ |
bhava samacittaḥ sarvatra tvaṁ
vāñchasyacirādyadi viṣṇutvam || 24 ||


In me, in you and in everything, none but the same Viṣṇu dwells. Your anger and impatience is meaningless. If you wish to attain the status ofViṣṇu, have samabhāva, equanimity, always.
Stanza attributed to Medhātithira.

शत्रौ मित्रे पुत्रे बन्धौ
मा कुरु यत्नं विग्रहसन्धौ ।
सर्वस्मिन्नपि पश्यात्मानं
सर्वत्रोत्सृज भेदाज्ञानम् ॥ २५ ॥

śatrau mitre putre bandhau
mā kuru yatnaṁ vigrahasandhau |
sarvasminnapi paśyātmānaṁ
sarvatrotsṛja bhedājñānam || 25 ||


Waste not your efforts to win the love of or to fight against friend and foe, children and relatives. See yourself in everyone and give up all feelings of duality completely.
Stanza attributed to Medhātithira.

कामं क्रोधं लोभं मोहं
त्यक्त्वाऽत्मानं भावय कोऽहम् ।
आत्मज्ञान विहीना मूढाः
ते पच्यन्ते नरकनिगूढाः ॥ २६ ॥

kāmaṁ krodhaṁ lobhaṁ mohaṁ
tyaktvā'tmānaṁ bhāvaya ko'ham |
ātmajñāna vihīnā mūḍhāḥ
te pacyante narakanigūḍhāḥ || 26 ||


Give up lust, anger, infatuation and greed. Ponder over your real nature. Fools are they who are blind to the self. Cast into hell, they suffer there endlessly.
Stanza attributed to Bhārativaṁśa.

गेयं गीता नाम सहस्रं
ध्येयं श्रीपति रूपमजस्रम् ।
नेयं सज्जन सङ्गे चित्तं
देयं दीनजनाय च वित्तम् ॥ २७ ॥

geyaṁ gītā nāma sahasraṁ
dhyeyaṁ śrīpati rūpamajasram |
neyaṁ sajjana saṅge cittaṁ
deyaṁ dīnajanāya ca vittam || 27 ||


Regularly recite from the Gītā, meditate on Viṣṇu in your heart, and chant his thousand glories. Take delight to be with the noble and the holy. Distribute your wealth in charity to the poor and the needy.
Stanza attributed to Sumatir.

सुखतः क्रियते रामाभोगः
पश्चाद्धन्त शरीरे रोगः ।
यद्यपि लोके मरणं शरणं
तदपि न मुञ्चति पापाचरणम् ॥ २८ ॥

sukhataḥ kriyate rāmābhogaḥ
paścāddhanta śarīre rogaḥ |
yadyapi loke maraṇaṁ śaraṇaṁ
tadapi na muñcati pāpācaraṇam || 28 ||


He who yields to lust for pleasure leaves his body a prey to disease. Though death brings an end to everything, man does not give-up the sinful path.

अर्थमनर्थं भावय नित्यं
नास्तिततः सुखलेशः सत्यम् ।
पुत्रादपि धन भाजां भीतिः
सर्वत्रैषा विहिआ रीतिः ॥ २९ ॥

arthamanarthaṁ bhāvaya nityaṁ
nāstitataḥ sukhaleśaḥ satyam |
putrādapi dhana bhājāṁ bhītiḥ
sarvatraiṣā vihiā rītiḥ || 29 ||


Wealth is not welfare, truly there is no joy in it. Reflect thus at all times. A rich man fears even his own son. This is the way of wealth everywhere.

प्राणायामं प्रत्याहारं
नित्यानित्य विवेकविचारम् ।
जाप्यसमेत समाधिविधानं
कुर्ववधानं महदवधानम् ॥ ३० ॥

prāṇāyāmaṁ pratyāhāraṁ
nityānitya vivekavicāram |
jāpyasameta samādhividhānaṁ
kurvavadhānaṁ mahadavadhānam || 30 ||


Regulate the prāṇā-s, life forces; remain unaffected by external influences and discriminate between the real and the fleeting. Chant the holy name of God and silence the turbulent mind. Perform these with care, with extreme care.

गुरुचरणांबुज निर्भर भक्तः
संसारादचिराद्भव मुक्तः ।
सेन्द्रियमानस नियमादेवं
द्रक्ष्यसि निज हृदयस्थं देवम् ॥ ३१ ॥

gurucaraṇāṁbuja nirbhara bhaktaḥ
saṁsārādacirādbhava muktaḥ |
sendriyamānasa niyamādevaṁ
drakṣyasi nija hṛdayasthaṁ devam || 31 ||


Oh devotee of the lotus feet of the Guru! May thou be soon free from Saṁsārā. Through disciplined senses and controlled mind, thou shalt come to experience the in-dwelling Lord of your heart!

मूढः कश्चन वैयाकरणो
डुकृञ्करणाध्ययन धुरिणः ।
श्रीमच्छङ्कर भगवच्छिष्यै
बोधित आसिच्छोधितकरणः ॥ ३२ ॥

mūḍhaḥ kaścana vaiyākaraṇo
ḍukṛñkaraṇādhyayana dhuriṇaḥ |
śrīmacchaṅkara bhagavacchiṣyai
bodhita āsicchodhitakaraṇaḥ || 32 ||


Thus a silly grammarian lost in rules, cleansed of his narrow vision and shown the light by śaṅkara's apostles.

भजगोविन्दं भजगोविन्दं
गोविन्दं भजमूढमते ।
नामस्मरणादन्यमुपायं
नहि पश्यामे भवतरणे ॥ ३३ ॥

bhajagovindaṁ bhajagovindaṁ
govindaṁ bhajamūḍhamate |
nāmasmaraṇādanyamupāyaṁ
nahi paśyāme bhavataraṇe || 33 ||


Worship Govinda, worship Govinda, worship Govinda, oh fool! Other than chanting the Lord's names, there is no other way to cross the life's ocean.

निर्वाणषटकम् || nirvāṇaṣaṭakam || OR ॥ आत्मषटकम् ॥ || ātmaṣaṭakam || by śrī ādi śaṅkarācārya

॥ निर्वाणषटकम् ॥|| nirvāṇaṣaṭakam ||
OR
॥ आत्मषटकम् ॥
|| ātmaṣaṭakam ||
|
composed by śrī ādi śaṅkarācārya
मनोबुद्ध्यहङ्कारचित्तानि नाहं
न च श्रोत्रजिह्वे न च घ्राणनेत्रे ।
न च व्योमभूमिः न तेजो न वायुः
चिदानन्दरूपः शिवोऽहं शिवोऽहम् ॥ १ ॥
manobuddhyahaṅkāracittāni nāhaṁ
na ca śrotrajihve na ca ghrāṇanetre |
na ca vyomabhūmiḥ na tejo na vāyuḥ
cidānandarūpaḥ śivo'haṁ śivo'ham || 1 ||
I am not the intellect, ego, mind;
Neither am I hearing, taste, smell, sight;
Nor am I space, earth, light, air, field of consciousness;
I am the embodiment of knowledge and bliss - I am Shiva, Shiva am I.
न च प्राणसंज्ञो न वै पङ्चवायुः
न वा सप्तधातुर्न वा पङ्चकोशः ।
न वाक् पाणिपादौ न चोपस्थपायू
चिदानन्दरूपः शिवोऽहं शिवोऽहम् ॥ २ ॥
na ca prāṇasaṁjño na vai paṅcavāyuḥ
na vā saptadhāturna vā paṅcakośaḥ |
na vāk pāṇipādau na copasthapāyū
cidānandarūpaḥ śivo'haṁ śivo'ham || 2 ||
I am not prana, nor the five vital forces;
I am not the seven elements of the body, or the five sheaths forming the body;
I am not the organs of speech, hand, foot, the organs of procreation or excretion;
I am the embodiment of knowledge and bliss - I am Shiva, Shiva am I.
न मे द्वेषरागौ न मे लोभमोहौ
मदो नैव मे नैव मात्सर्यभावः ।
न धर्मो न चार्थो न कामो न मोक्षः
चिदानन्दरूपः शिवोऽहं शिवोऽहम् ॥ ३ ॥
na me dveṣarāgau na me lobhamohau
mado naiva me naiva mātsaryabhāvaḥ |
na dharmo na cārtho na kāmo na mokṣaḥ
cidānandarūpaḥ śivo'haṁ śivo'ham || 3 ||
I have neither attachment nor aversion; no greed or delusion;
I have neither ego nor envy or vanity;
Dharma, wealth, desire nor liberation do I aspire;
I am the embodiment of knowledge and bliss - I am Shiva, Shiva am I.
न पुण्यं न पापं न सौख्यं न दुःखं
न मन्त्रो न तीर्थं न वेदा न यज्ञाः ।
अहं भोजनं नैव भोज्यं न भोक्ता
चिदानन्दरूपः शिवोऽहं शिवोऽहम् ॥ ४ ॥
na puṇyaṁ na pāpaṁ na saukhyaṁ na duḥkhaṁ
na mantro na tīrthaṁ na vedā na yajñāḥ |
ahaṁ bhojanaṁ naiva bhojyaṁ na bhoktā
cidānandarūpaḥ śivo'haṁ śivo'ham || 4 ||
I am neither virtue nor vice; pleasure nor pain;
I am not a holy chant, a holy place, a scripture nor the sacrificial fire;
I am neither the enjoyment, nor the enjoyable object nor the enjoyer;
I am the embodiment of knowledge and bliss - I am Shiva, Shiva am I.
न मे मृत्युशङ्का न मे जातिभेदः
पिता नैव मे नैव माता न जन्म ।
न बन्धुर्न मित्रं गुरुर्नैव शिष्यः
चिदानन्दरूपः शिवोऽहं शिवोऽहम् ॥ ५ ॥
na me mṛtyuśaṅkā na me jātibhedaḥ
pitā naiva me naiva mātā na janma |
na bandhurna mitraṁ gururnaiva śiṣyaḥ
cidānandarūpaḥ śivo'haṁ śivo'ham || 5 ||
I have no death nor fear, I make no class and caste distinctions;
I have no father, no mother, no birth at all;
I have no kin, no friend, no guru nor disciple;
I am the embodiment of knowledge and bliss - I am Shiva, Shiva am I.
अहं निर्विकल्पो निराकाररूपो
विभुर्व्याप्य सर्वत्र सर्वेन्द्रियाणाम् ।
सदा मे समत्वं न मुक्तिर्न बन्धः
चिदानन्दरूपः शिवोऽहं शिवोऽहम् ॥ ६ ॥
ahaṁ nirvikalpo nirākārarūpo
vibhurvyāpya sarvatra sarvendriyāṇām |
sadā me samatvaṁ na muktirna bandhaḥ
cidānandarūpaḥ śivo'haṁ śivo'ham || 6 ||
I am changeless and shapeless;
I envelope the Universe, I am omnipresent, and yet am untouched by senses;
I am always equanimous, beyond freedom and bondage;
I am the embodiment of knowledge and bliss - I am Shiva, Shiva am I.
॥ इति श्रीमच्छङ्कराचार्यविरचितं आत्मषटकं सम्पूर्णम् ॥
|| iti śrīmacchaṅkarācāryaviracitaṁ ātmaṣaṭakaṁ sampūrṇam ||

Tuesday, October 13, 2015

Sanskrit Daily Conversation (संस्कृत व्यवहार साहस्री )


शिष्टाचारः ( Common formulas or Good practices)[सम्पाद्यताम्]

  • हरिः ॐ ! = Hello !
  • सुप्रभातम् |* = Good morning.
  • नमस्कारः/नमस्ते । = Good afternoon/Good evening.
  • शुभरात्रिः । = Good night.
  • धन्यवादः । = Thank You.
  • स्वागतम् । = Welcome.
  • क्षम्यताम् । = Excuse/Pardon me.
  • चिन्ता मास्तु । = Dont worry.
  • कृपया । = Please.
  • पुनः मिलामः । = Let us meet again.
  • अस्तु । = All right./O.K.
  • श्रीमन् । = Sir.
  • मान्ये/आर्ये । = Lady.
  • साधु साधु/समीचीनम् । = Very good.

मिलनम् ( Meeting )[सम्पाद्यताम्]

  • भवतः नाम किं ? = What is your name? (masc.)
  • भवत्याः नाम किम ? = What is your name? (fem.)
  • मम नाम ‌.....। = My name is .....
  • एषः मम मित्रं .....। = This is my friend .....
  • एतेषां विषये श्रुतवान् = I have heard of them
  • एषा मम सखी .....। = This is my friend ..... (fem.).
  • भवान् किं (उद्योगं) करोति ? = What do you do? (masc.)
  • भवती किं (उद्योगं) करोति? = What do you do? (fem.)
  • अहं अध्यापकः अस्मि । = I am a teacher (masc.)
  • अहम अध्यापिका अस्मि । = I am a teacher.(fem.)
  • अधिकारी = Officer;
  • उट्टङ्ककः = Typist
  • तंत्रज्ञः = Engineer;
  • प्राध्यापकः = Professor
  • लिपिकः = Clerk
  • न्यायवादी = lawyer
  • विक्रयिकः = Salesman;
  • उपन्यासकः = Lecturer
  • अहं यन्त्राकारे कार्यं करोमि । = I work in a factory.
  • कार्यालये = in an office;
  • महाविद्यालये = in a college
  • वित्तकोषे = in a bank;
  • चिकित्सालये = in a hospital
  • प्रौढशालायां = in a high school;
  • यन्त्राकारे = in a factory
  • भवान्/भवती कस्यां कक्ष्यायां पठति ? = Which class are you in?
  • अहं नवमकक्ष्यायां पठामि । = I am in Std.IX.
  • अहं .कक्ष्यायां पठामि । = I am in I/II/III/B.Sc. class.
  • भवतः ग्रामः ? = Where are you from?
  • मम ग्रामः .....। = I am from .....
  • कुशलं वा ? = How are you ?
  • कथमस्ति भवान् ? = How are you ?
  • गृहे सर्वे कुशलिनः वा ? = Are all well at home?
  • सर्वं कुशलम् । = All is well.
  • कः विशेषः ? ( का वार्ता ?) = What news?
  • भवता एव वक्तव्यम् । = You have to say.
  • कोऽपि विशेषः ? = Anything special?
  • भवान् (भवती) कुतः आगच्छति ? = Where are you coming from?
  • अहं शालातः, गृहतः, ...तः = I am coming from school/house/....
  • भवान्/भवती कुत्र गच्छति ? = Where are you going?
  • भवति वा इति पश्यामः । = Let us see if it can be done.
  • ज्ञातं वा ? = Understand ?
  • कथं आसीत् ? = How was it?
  • अङ्गीकृतं किल ? = Agreed?
  • कति अपेक्षितानि ? = How many do you want?
  • अद्य एव वा ? = Is it today?
  • इदानीं एव वा ? = Is it going to be now?
  • आगन्तव्यं भोः । = Please do come.
  • तदर्थं वा ? = Is it for that ?
  • तत् किमपि मास्तु । = Don't want that.
  • न दृश्यते ? = Can't you see?
  • समाप्तं वा ? = Is it over?
  • कस्मिन् समये ? = At what time?
  • तथापि = even then
  • आवश्यकं न आसीत् । = It was not necessary.
  • तिष्ठतु भोः । = Be here for some more time.
  • स्मरति किल ? = Remember, don't you?
  • तथा किमपि नास्ति । = No, it is not so.
  • कथं अस्ति भवान् ? = How are you?
  • न विस्मरतु । = Don't forget.
  • अन्यच्च = besides
  • तदनन्तरम् = then
  • तावदेव किल ? = Is it only so much?
  • महान् सन्तोषः । = Very happy about it.
  • तत् तथा न ? = Is it not so?
  • तस्य कः अर्थः ? = What does it mean?
  • आं भोः । = Yes, Dear, Sir.
  • एवमेव = just
  • अहं देवालयं/कार्यालयं/विपणिं गच्छामि । = I am going to temple/office/market.
  • किं चिराद् दर्शनं ? = What is the matter ? You are not seen these days.
  • भवन्तं कुत्रापि दृष्टवान्। = I remember to have seen you somewhere.
  • भवान् सम्भाषणशिबिरं आगतवान् वा ? = Have you come to the conversation camp ?
ध्यातब्यं: Note:
  • शब्दाः 'भवान्/भवती' is used for the convenience of Samskrita conversation learning.
  • The verb used for 'भवान्/भवती' is III Person Singular instead of II Person singular.
  • तर्हि कुत्र दृष्टवान् ? = In that case where have I seen you?
  • तर्हि तत्रैव दृष्टवान् |= I must have seen you there in that case.

सरल वाक्यानि (Simple sentenes)[सम्पाद्यताम्]

  • तथैव अस्तु । = Let it be so/so be it.
  • जानामि भोः । = I know it.
  • आम्, तत् सत्यम् । = Yes,that is right.
  • समीचीना सूचना । = A good suggestion indeed.
  • किंचित् एव । = A little.
  • किमर्थं तद् न भवति ? = Why can't that be done ?
  • भवतु नाम । = Leave it at that.
  • ओहो ! तथा वा ? = Oh! Is that so ?
  • एवमपि अस्ति वा ? = Is it like this ?
  • अथ किम् ? = Then ?
  • नैव किल ! = No
  • भवतु ! = Yes
  • आगच्छन्तु । = Come in.
  • उपविशन्तु । = Please sit down.
  • सर्वथा मास्तु । = Definitely no.
  • अस्तु वा ? = Can that be so ?
  • किमर्थं भोः ? = Why ?
  • प्राप्तं किल ? = You have got it, haven't you ?

सामान्य वाक्यानि (Ordinary sentences)[सम्पाद्यताम्]

  • प्रयत्नं करोमि । = I will try.
  • न शक्यते भोः । = No, I can't.
  • तथा न वदतु । = Don't say that.
  • तत्र कोऽपि सन्देहः नास्ति । = There is no doubt about it.
  • तद् अहं न ज्ञातवान् । = I didn't know that.
  • कदा ददाति ? = When are you going to give me ?
  • अहं कथं वदामि 'कदा इति' ? = How can I say when ?
  • तथा भवति वा ? = Can that be so ?
  • भवतः समयावकाशः अस्ति वा ? = Are you free ?
  • अद्य भवतः कार्यक्रमः कः ? = What are your programmes for today ?
  • अरे ! पादस्य / हस्तस्य किं अभवत् ? = Oh! What happened to your legs/arms?
  • बहुदिनेभ्यः ते परिचिताः। = I have known him for long ( shouldn't be'them' for 'him'? May be plural'te' is used for a VVIP))
  • तस्य कियद् धैर्यं/धार्ष्ट्यम् ? = How dare he is ?
  • भवान् न उक्तवान् एव । = You have not told me..
  • अहं किं करोमि ? = What can I do ?
  • अहं न जानामि । = I don't know.
  • यथा भवान् इच्छति तथा । = As you wish/say.
  • भवतु, चिन्तां न करोतु = Yes, don't bother.
  • तेन किमपि न सिध्यति । = There is no use/nothing hppenns on account of that.
  • सः सर्वथा अप्रयोजकः । = He is good for nothing.
  • पुनरपि एकवारं प्रयत्नं कुर्मः । = Let us try once more.
  • मौनमेव उचितम् । = Better be quiet.
  • तत्र अहं किमपि न वदामि । = I do not want to say anything in this regard/No comments, please/I must think before I say anything.
  • तर्हि समीचीनम् । = O.K. if that is so.
  • एवं चेत् कथम् ? = How to get on, if it is so ?
  • मां किञ्चित् स्मारयतु । = Please remind me.
  • तं अहं सम्यक् जानामि । = I know him well.
  • तदानीमेव उक्तवान् किल ? = Haven't I told you already ?
  • कदा उक्तवान् भोः ? = When did you say so ?
  • यत्किमपि भवतु । = Happen what may.
  • सः बहु समीचीनः = He is a good fellow.
  • सः बहु रूक्षः । = He is very rough.
  • तद्विषये चिन्ता मास्तु । = Don't worry about that.
  • तथैव इति न नियमः । = It is not like that.
  • कर्तुं शक्यं, किञ्चित् समयः अपेक्षते । = I/We can do it, but require time.
  • एतावत् अपि कृतवान् ! = At least he has done this much !
  • द्रष्टुं एव न शक्यते । = Can't see it.
  • तत्रैव कुत्रापि स्यात् । = It may be somewhere there.
  • यथार्थं वदामि । = I am telling the truth.
  • एवं भवितुं अर्हति । = This is O.K./all right.
  • कदाचित् एवमपि स्यात् । = It may be like this sometimes.
  • अहं तावदपि न जानामि वा ? = Don't I know that much ?
  • तत्र गत्वा किं करोति ? = What are you going to do there ?
  • पुनः आगच्छन्तु । = Come again.
  • मम किमपि क्लेशः नास्ति । = It is no trouble (to me).
  • एतद् कष्टं न । = This is not difficult.
  • भोः, आनीतवान् वा ? = Have you brought it ?
  • भवतः कृते कः उक्तवान् ? = Who told you this ?
  • किञ्चिदनन्तरं आगच्छेत् । = He/It may come sometime later.
  • प्रायः तथा न स्यात् । = By and large, it may not be so.
  • चिन्ता मास्तु, श्वः ददातु । = It is no bother, return it tomorrow.
  • अहं पुनः सूचयामि । = I will let you know.
  • अद्य आसीत् वा ? = Was it today ?
  • अवश्यं आगच्छामि । = Certainly, I will come.
  • नागराजः अस्ति वा ? = Is Nagaraj in ?
  • किमर्थं तत् एवं अभवत् ? = Why did it happen so ?
  • तत्र आसीत् वा ? = Was it there ?
  • किमपि उक्तवान् वा ? = Did you say anything ?
  • कुतः आनीतवान् ? = Where did you bring it from ?
  • अन्यत् कार्यं किमपि नास्ति । = Don't have any other work.
  • मम वचनं शृणोतु । = Please listen to me.
  • एतत् सत्यं किल ? = It is true, isn't it ?
  • तद् अहं अपि जानामि । = I know it myself.
  • तावद् आवश्यकं न । = It is not needed so badly.
  • भवतः का हानिः ? = What loss is it to you ?
  • किमर्थं एतावान् विलम्बः ? = Why are you late ?
  • यथेष्टं अस्ति । = Available in plenty.
  • भवतः अभिप्रायः कः ? = What do you say about it ?/What is your opinion ?
  • अस्य किं कारणम् ? = What is the reason for this ?
  • स्वयमेव करोति वा ? = Do you do it yourself ?
  • तत् न रोचते ? = I don't like it.
  • उक्तं एव वदति सः । = He has been repeating the same thing.
  • अन्यथा बहु कष्टम् । = It will be a big botheration if it is not so.
  • किमर्थं पूर्वं न उक्तवान् ? = Why didn't you say it earlier ?
  • स्पष्टं न जानामि । = Don't know exactly.
  • निश्चयः नास्ति । = Not sure.
  • कुत्र आसीत् भवान् ? = Where were you ?
  • भीतिः मास्तु । = Don't get frightened.
  • भयस्य कारणं नास्ति । = Not to fear.
  • तदहं बहु इच्छामि = I like that very much.
  • कियत् लज्जास्पदम् ? = What a shame ?
  • सः मम दोषः न । = It is not my fault.
  • मम तु आक्षेपः नास्ति । = I have no objection.
  • सः शीघ्रकोपी । = He is short-tempered.
  • तीव्रं मा परिगणयतु । = Don't take it seriously.
  • आगतः एषऽवराकः । = Camped here.(?)
  • युक्ते समये आगतवान् । = you have come at the right time.
  • बहु जल्पति भोः । = He talks too much.
  • एषा केवलं किंवदन्ती । = It is just gossip.
  • किमपि न भवति । = Nothing happens.
  • एवमेव आगतवान् । = Just came to call on you.
  • विना कारणं किमर्थं गन्तव्यम् ? = Why go there unnecessarily ?
  • भवतः वचनं सत्यम् । = You are right.
  • मम वचनं कः शृणोति ? = Who listens to me ?
  • तदा तद् न स्फुरितम् । = It did not flash me then.
  • किमर्थं तावती चिन्ता ? = Why so much botheration ?
  • भवतः किं कष्टं अस्ति ? = Tell me, what your trouble is ?
  • छे, एवं न भवितव्यं आसीत् । = Tsh, it should not have happened.
  • अन्यथा न चिन्तयतु । = Don't mistake me.

मित्र मिलनम् ( Meeting the friends )[सम्पाद्यताम्]

  • नमोनमः । = Good morning/afternoon/evening
  • किं भोः, दर्शनमेव नास्ति ! = Hello, didn't see you for long !
  • नैव, अत्रैव सञ्चरामि किल ! = No, I have been moving about right here !
  • किं भोः, वार्ता एव नास्ति ? = Hello, not to be seen for a long time !
  • किं भोः, एकं पत्रं अपि नास्ति ? = Hey, You haven't even written a letter !
  • वयं सर्वे विस्मृताः वा ? = You have forgotten us all, Haven't you ?
  • कथं विस्मरणं भवति भोः ? = How can I forget you ?
  • भवतः सङ्केतं एव न जानामि स्म। = I didn't know your address.
  • महाजनः संवृत्तः भवान् ! = you have become a big man !
  • भवान् एव वा ! दूरतः न ज्ञातम् । = Is it you ? I couldn't recognise you from a distance.
  • ह्यः भवन्तं स्मृतवान् । = I remembered you yesterday.
  • किं अत्र आगमनम् ? = What made you come here ?
  • अत्रैव किञ्चित् कार्यं अस्ति । = I have some work here.
  • त्वरितं कार्यं आसीत् | अतः आगतवान् । = I am here as I have some urgent work.
  • बहुकालतः प्रतीक्षां करोमि । = I have been waiting for you for a long time.
  • यानं न प्राप्तं, अत एव विलम्बः । = Could not get the bus,hence late.
  • आगच्छतु भोः, गृहं गच्छामः । = Come, let us go home.
  • इदानीं वा, समयः नास्ति भोः । = Now? No time, you know.
  • श्वः सायं मिलामः वा ? = Shall we meet tomorrow evening ?
  • अवश्यं तत्रैव आगच्छामि । = I'll come there without fail.
  • इदानीं कुत्र उद्योगः ? = Where do you work now ?
  • यन्त्राकारे उद्योगः । = I work in a factory.
  • ग्रामे अध्यापकः अस्मि । = I am a teacher in a village.
  • इदानीं कुत्र वासः ? = Where are you put up ?
  • एषः मम गृहसङ्केतः । = This is my address.
  • यानं आगतं, आगच्छामि । = Bus has come, bye, bye.
  • अस्तु, पुनः पश्यामः । = OK. Let us meet again.
  • पुनः अस्माकं मिलनं कदा ? = When shall we meet again ?
  • पुनः कदा मिलति भवान् ? = When are you going to meet me ? (again)
  • तद्दिने किमर्थं भवान् न आगतवान् ? = Why didn't you come that day ?
  • वयं आगतवन्तः एव । = We have already arrived.
  • भवतः समीपे संभाषणीयं अस्ति । = I have something to talk to you about.
  • भवान् अन्यथा गृहीतवान् । = You have mistaken me.
  • भवन्तं बहु प्रतीक्षितवान् । = I very much expected you.
  • बहुकालतः तस्य वार्ता एव नास्ति । = No news from him for days.
  • भवतः पत्रं इदानीं एव लब्धम् । = I have just received your letter.
  • किञ्चिद्दूरं अहमपि आगच्छामि । = I will walk with you for some distance.
  • मिलित्वा गच्छामः । = Let us go together.
  • तिष्ठतु भोः, अर्धार्धं काफी पिबामः । = Wait, let's have a by-two coffee (It appears to mean sharing one cup of coffee between two persons)
  • अस्तु, पिबामः । = Fine, let us have it.
  • स्थातुं समयः नास्ति । = No time to stay.
  • गमनात् अनुक्षणमेव पत्रं लिखतु । = Write as soon as you reach there.
  • पुनः कदाचित् पश्यामि । = Meet you again.
  • यदा कदा वा भवतु, अहं सिद्धः । = I am ready any day.
  • तेषां कृते मम शुभाशयान् निवेदयतु । = Convey my good wishes to them/*him(Only if that person is a VIP).
  • किं भोः, एवं वदति ? = Hey, why do you say so ?
  • किञ्चित् कालं तिष्ठतु । = Please wait for some time.
  • भवान् एव परिशीलयतु । = Think about it, yourself.
  • अत्र पत्रालयः कुत्र अस्ति ? = Where is the post office, here ?
  • कियद्दूरे अस्ति ? = How far is it ?
  • वित्तकोषः कियद्दूरे अस्ति ? = How far is the bank ?
  • किमर्थं एवं त्वरा (संभ्रमः) ? = Why so much of confusion ?
  • इतोऽपि समयः अस्ति किल ? = There is still time, isn't it ?
  • सर्वस्य अपि मितिः भवेत् । = There should be some limit for everything.
  • कियद् इति दातुं शक्यम् ? = How much can I give him ?
  • कस्मिन् समये प्रतीक्षणीयम् ? = When shall I expect ?
  • गृहे उपविश्य किं करोति ? = What are you going to do by sitting at home ?
  • भवतः परिचयः एव न लब्धः । = Could not recognize you.
  • किं भोः, बहु कृशः जातः ? = Hey, You have become very weak.
  • अवश्यं मम गृहं आगन्तव्यम् । = Please do call on us.
  • सः सर्वत्र दर्वीं चालयति । = He pokes his nose everywhere.
  • यथा भवान् इच्छति । = I am game for whatever you say.
  • परिहासाय उक्तवान् भोः । = I said it in fun, You know.
  • एषः भवतः अपराधः न । = It is not your fault.
  • नैव, चिन्ता नास्ति । = No, no trouble/botheration.
  • वयं इदानीं अन्यद्गृहे स्मः । = We live in a different home now/Changed our residence.
  • भवान् मम अपेक्षया ज्येष्ठः वा ? = Are you elder to me ?
  • ओहो, मम अपेक्षया कनिष्ठः वा ? = Younger to me, is it ?
  • भवान् विवाहितः वा ? = Are you married ?
  • नैव, इदानीमपि एकाकी । = No, still a bachelor.
  • भवतः पिता कुत्र कार्यं करोति ? = Where does your father work ?
  • सः वर्षद्वयात् पूर्वमेव निवृत्तः । = He retired two years ago.
  • सः वृद्धः इव भाति । = He looks aged.
  • भवन्तः सर्वे सहैव वसन्ति वा ? = Do all of you live together ?
  • नैव, सर्वे विभक्ताः = No, we live separately.
  • भवतः वयः कियत् ? = How old are you ?
  • भवन्तः कति सहोदराः ? = How many brothers are you ?
  • वयं आहत्य अष्टजनाः । = We are eight.
  • भवान् एव ज्येष्ठः वा ? = Are you the eldest ?
  • मम एकः अग्रजः अस्ति । = I have an elder brother.
  • सः इदानीमपि बालः । = He is still a boy.
  • भवतः अनुजायाः कति वर्षाणि ? = How old is your younger sister ?
  • भवान् मा ददातु, मा स्वीकरोतु । = Neither give, nor take anything.
  • अन्यं कमपि न पृच्छतु । = Don't ask anyone except me.
  • तर्हि सर्वं दायित्वं भवतः एव । = In that case the entire responsibility is yours.
  • सर्वत्र अग्रे सरति । = He takes the initiative in everything.
  • भवन्तं गृहे एव पश्यामि । = I will see you in your house.
  • सः निष्ठावान् । = He is very orthodox.
  • यावदहं प्रत्यागच्छामि, तावद् प्रतीक्षां करोतु । = Wait till I come.
  • द्वयोः एकः आगच्छतु । = Either of the two come.
  • तस्य कृते विषयः निवेदितः वा ? = Have you informed him about the news?
  • तस्य कृते सः अत्यन्तं प्रीतिपात्रम् । = He is closely related to him.
  • भवता एतद् न कर्तव्यम् । = You should not do this.
  • यदि सः स्यात्\.\.\. । = Had he been here...
  • अवश्यं आगन्तव्यं, न विस्मर्तव्यम् । = Don't forget, please do come.
  • कियत् कालं तिष्ठति ? = How long will you be here?
  • एषा वार्ता मम कर्णमपि आगता । = I have heard of this news.
  • सः स्तोकात् मुक्तः । = He escaped narrowly.
  • भवन्तं द्रष्टुं सः पुनः आगच्छति किल ? = He is going to come back to see you. Isn't he ?
  • अहं किमर्थं असत्यं वदामि ? = Why should I tell a lie ?
  • भवान् अपि एवं वदति वा ? = Of all the people are you going to say this ?
  • भवान् एवं कर्तुं अर्हति वा ? = Can you do this ?
  • भवान् गच्छतु, मम किञ्चित् कार्यं अस्ति । = You proceed, I have some work.
  • वृथा भवान् चिन्तां करोति । = You just worry unnecessarily.
  • दैवेच्छा तदा आसीत्, किं कुर्मः ? = It was God's will. What shall we do ?
  • अहं अन्यद् उक्तवान्, भवान् अन्यद् गृहीतवान् । = I told you one thing. You understood it differently.
  • एतावद् अनृतं वदति इति न ज्ञातवान् । = I never expected that he would tell a lie.
  • प्रमादतः संवृत्तम्, न तु बुद्ध्या । = I did not do it purposely. It was just accidental.
  • एषः एकः शनिः । = This fellow is a bugbear.
  • भवदुक्तं सर्वमपि अङ्गीकर्तुं न शक्यम् । = I cannot agree with all you say.
  • अहं गन्तुं न शक्नोमि । = I cannot go.
  • विषयस्य वर्धनं मास्तु । = Don't escalate the matter.
  • सर्वेऽपि पलायनशीलाः । = All these fellows take to their heels in the face of danger.
  • असम्बद्धं मा प्रलपतु । = Don't talk foolishly.
  • सर्वस्य अपि भवान् एव मूलम् । = You are the root cause of all these.
  • सुलभेन तस्य जाले पतितवान् । = He fell into his trap easily.
  • अस्माकं मिलनानन्तरं बहु कालः अतीतः । = It is a long time since we met.
  • इदानीं आगन्तुं न शक्यते । = I cannot come now.
  • भवान् अपि अङ्गीकरोति वा ? = Do you agree ?
  • भवान् अपि विश्वासं कृतवान् ? = Did you believe that ?
  • सः विश्वासयोग्यो वा ? = Is he trustworthy ?
  • किञ्चित् साहाय्यं करोति वा ? = Would you mind helping me a bit ?
  • समयः कथं अतिशीघ्रं अतीतः ! = How quickly the time passed !
  • युक्ते समये आगतवान् । = You have come at the right time.
  • एक निमेषं विलम्बः चेत् अहं गच्छामि स्म । = I would have left if you were late by a minute.
  • अहमपि भवता सह आगच्छामि वा ? = Shall I come with you ?
  • किञ्चित् कालं द्विचक्रिकां ददाति वा ? = Would you mind lending me your bicycle for a few minutes ?
  • इदानीं मया अपि अन्यत्र गन्तव्यम् । = I have to go somewhere now.
  • भवान् स्वकार्यं पश्यतु । = You mind your business.
  • शीघ्रं प्रत्यागच्छामि । = I'll be back in a short while.
  • आवश्यकं चेत् श्वः आनयामि । = If you want it, I shall bring it tomorow.
  • {\rm `}मास्तु{\rm '} इत्युक्तेऽपि सः न शृणोति । = I said no,but he doesn't listen to me.

प्रयाणम् (Journey)[सम्पाद्यताम्]

  • चीटिकां कुत्र क्रीणामि ? । = Where shall I buy a ticket ?
  • शीघ्रं आगच्छतु, यानं गच्छति । = Come quickly, the bus is about to start.
  • इदानीं एव एकं यानं गतम् । = A bus left just a few minutes ago.
  • अहं भवतः पार्श्वे उपविशामि । = I'll sit beside you.
  • किञ्चित् समञ्जनं कुर्मः । = Let us adjust a bit.
  • महान् जनसम्मर्दः । = Terrible rush.
  • परिवर्तं ददातु । = Give me the change.
  • अग्रे गच्छतु । = Go forward.
  • कदा वा निर्गच्छति ? । = What time does it start ?
  • शीघ्रं अवतरतु । = Get off quickly.
  • अग्रिमं निस्थानं अस्माकं वा ? । = Is the next station ours ?
  • मल्लेश्वरयानस्य का संख्या ? । = Which bus (Route No.) goes to Malleswaram?
  • किंसंख्याकं यानं जयनगरं गच्छति ? । = Which bus goes to Jayanagar ?
  • फलकमपि नास्ति, किमपि नास्ति । = No signboard, nothing.
  • अये, पादपथे आगच्छतु । = Hey, walk on the footpath.
  • मल्लेश्वरं गन्तुं कः मार्गः ? । = Which is the way to Malleswaram ?
  • बहुदूरे अस्ति वा ? । = Is it very far ?
  • एषः सङ्केतः कुत्र इति जानाति वा ? । = Could you possibly tell me where this address/place is ?
  • इतः केवलं दशनिमेषाणां गमनम् । = It is just ten minutes walk from here.
  • यानं न लब्धम् । = Missed the bus.
  • यानस्य निर्गमनाय इतोऽपि अर्धघण्टा अस्ति । = It is still half an hour before the bus starts.
  • यानं दशवादने आगच्छति । = The bus arrives at 10 0'clock.
  • पञ्चवादने एकं यानं अस्ति । = There is a bus at 5 0'clock.
  • यानं तदानीं एव आगत्य स्थितम् । = Bus has already arrived at the platform.
  • आरक्षणं नास्ति । = No reservation, please.
  • एवमेव अग्रे गच्छन्तु । = Go just along this road.
  • अत्रैव कुत्रचित् स्यात्, अन्वेषणं कुर्मः । = It will be somewhere here. Let us search for it.
  • तत्रैव अस्ति | तत्रैव स्यात् । = It is there./It might be there.
  • अहं न जानामि, अन्यं पृच्छतु । = I don't know, ask someone else, please.
  • भवान् शीघ्रं न गच्छति चेत् यानं न मिलति । = If you do not walk faster, you will miss the bus.
  • एषः मार्गः कुत्र गच्छति ? । = Where does this path lead to ?
  • भवान् आरक्षणं कृतवान् वा ? । = Have you reserved your seat ?
  • सर्वं स्वीकृतवान् किल ? । = You have taken everything, haven't you ?
  • कृपया सर्वबन्धकं स्वीकरोतु । = Please take your hold-all.
  • स्यूतम् = the bag.
  • एतद् = this.
  • चीटिकाम् = the ticket.
  • यानस्यूतम् = the air bag.
  • यानपेटिकाम् = the suitcase.
  • वनितास्यूतम् |= the vanity bag.
  • धनविषये जागरूको भवतु । = Be careful with your money.
  • ततः आगन्तुं एतावान् विलम्बः वा ? । = Such a long time to come here from there ?
  • एकं अपि यानं न आगतम् । = Not a single bus has come.
  • षष्टिसंख्याकं यानं गतं वा ? । = Has Route 60 bus gone ?
  • अहं इदानीं एव आगतवान् । = I have just arrived.
  • कीदृशः मार्गः अयम् ! । = What a road !

प्रवासतः प्रतिनिवर्तनम् (On Arrival)[सम्पाद्यताम्]

  • कदा आगतवान् ? = When did you come ?
  • अद्य प्रातः आगतवान् वा ? = Did you come this morning ?
  • कथं आसीत् प्रवासः ? = How was the journey ?(cf. my remarks on the `heading')
  • प्रवासे व्यवस्था समीचीना आसीत् वा ? = How were all the arrangements during the tour?
  • कति दिनानाम् ? = How many days ?
  • एकाकी गतवान् वा ? = Did you go alone ?
  • एकाकी किमर्थम् ? परिवारसमेतः गतवान् = | Why alone ? I went with my family.
  • दिनत्रयं तत्र स्थितवान् । = I stayed there for three days.
  • मार्गमध्ये अपघातः अभवत् । = There was an accident on the road.
  • विशेषतया कोऽपि न व्रणितः ? = No one was seriously injured ?
  • वस्तूनि तावन्ति एव वा ? = Only so much luggage ?
  • बहुधा श्रान्तः अस्मि भोः । = Very tired, you know.
  • त्रिचक्रिका किमर्थम् ? = Why rickshaw ?
  • लोकयानेन गच्छामः । = Let's go by bus.
  • लोकयानेन = By bus
  • त्रिचक्रिकायाम् = In a rickshaw
  • सुखयानेन = By luxury bus
  • पादाभ्याम् = On foot
  • सामिसुखयानेन = By semi-luxury bus
  • संलपन्तः = talking
  • कः प्रतीक्षते भोः ? = Who waits for ?
  • त्रिचक्रिकायां एव गच्छामः । = Let's go by rickshaw only.
  • किमर्थं वृथा व्ययः इति ? = Why waste money unnecessarily ?
  • बहुकालतः प्रतीक्षां करोमि । = I have been waiting for long.
  • कदा प्रस्थितः ? = When did you start ?
  • काशीं रामेश्वरं सर्वं दृष्टवान् वा ? = Have you visited Kashi and Rameshvar ?
  • कियत् सुन्दरं अस्तीति जानाति वा ? = Do you know how nice it is ?
  • महद् अद्भुतम् । = Fantastic.

छात्राः (Students)[सम्पाद्यताम्]

  • अत्रैव कलाशालायां पठामि । = Studying in a college here.
  • सिद्धता कथम् अस्ति ? = How is your preparation ?
  • पाठ्यभागः एव न समाप्तः । = Portions have not been completed.
  • गणितश्रवणमात्रेण मम शिरोवेदना । = Mathematics is a head-ache to me.
  • गाढं अभ्यासः वा ? = Studying very hard ?
  • अद्य किमपि न पठितवान् एव । = Couldn't read much today.
  • मम अक्षराणि न सुन्दराणि । = My handwriting is not good.
  • एतां कादम्बरीं पठितवान् वा ? = Have you read this novel ?
  • बहु सम्यक् अस्ति । = It is very interesting.
  • बहु पूर्वमेव पठितवान् । = I read it long ago.
  • शीघ्रं पठित्वा ददामि भोः । = I'll return it early after reading.
  • अद्य उत्थाने विलम्बः सञ्जातः । = Got up a bit late today.
  • अहं गृहे एव त्यक्त्वा आगतवान् । = I have left it at home.
  • अद्य तु विरामः । = Today is a holiday, anyway.
  • भवतः वर्गशिक्षकः कः ? = Who is your class teacher ?
  • अद्य समवस्त्रेण गन्तव्यं वा ? = Do we have to go in our uniforms today ?
  • यावत् शालां गतवान् तावत् घंठा ताडिता । = The bell went by the time I reached school.
  • श्रीमन्, अन्तः आगच्छामि वा ? = May I come in, sir ?
  • श्रीमन्, विशेषकक्ष्यां स्वीकरोति वा ? = Are you going to take a special class,sir ?
  • लेखनीं एकवारं ददाति वा ? = May I borrow your pen ?
  • टिप्पणीं किञ्चित् ददाति वा ? = Would you kindly lend me your notes ?
  • ह्यः एव गिरीशः स्वीकृतवान् । = Girish borrowed it yesterday.
  • अहं तद्दिने वर्गं न आगतवान् आसम् । = I did not attend the class that day.
  • आगच्छतु भोः, क्रीडामः । = Come on, let's play.
  • पठनीयं बहु अस्ति भोः । = I have a lot to read, you know.
  • किं मम पठनीयं नास्ति वा ? = Do you think I don't have anything to read ?
  • पदवी अशीतितमे वर्षे समापिता वा ? = Did you take your degree in the year 1980 ?
  • सम्यक् न स्मरामि भोः । = I do not remember exactly.
  • तिष्ठतु, अहं स्मरामि तत् । = Wait, I know it.
  • श्वः आरभ्य सहाध्ययनं कुर्मः । = Let us do combined study from tomorrow.

परीक्षा (Examination)[सम्पाद्यताम्]

  • परीक्षारम्भः कदा इति ज्ञातः वा ? = Do you know when is the examination going to begin ?
  • प्रवेशपत्रं स्वीकृतं वा ? = Have you taken the admission ticket ?
  • परीक्षा अग्रे गता । = The examination is postponed.
  • वेलापत्रिका आगता वा ? = Has the examination time table come ?
  • परीक्षा कथं आसीत् ? = How was the exam. ?
  • प्रश्न पत्रिका किञ्चित् क्लिष्टा आसीत् = The question paper was a bit tough.
  • अतीव सुलभा आसीत् । = It was very easy.
  • अहं प्रथमश्रेण्यां उत्तीर्णः । = I have passed in I class.
  • ह्यः फलितांशः प्रकटितः । = The result was announced yesterday.
  • अङ्कद्वयेन प्रथमश्रेणी न लब्धा । = I missed I class by two marks.
  • प्रश्नेषु विकल्पः एव नासीत् । = There was no choice at all.
  • फलितांशः श्वः ज्ञातः भविष्यति । = The result will be announced tomorrow.
  • रमेशः उत्तीर्णः वा ? = Has Ramesh passed ?
  • एकं पत्रं अवशिष्टं इति उक्तवान् । = He has told me that he has to complete one paper yet.
  • पठितं किमपि न स्मरामि भोः । = Don't remember what I have read, you know.
  • दशवारं पठितवान्, तथापि न स्मरामि । = I read it ten times, even then I do not remember.
  • प्रायशः द्वितीयश्रेणी लभ्येत । = Most probably, I will pass in II class.
  • अस्माकं गणे सर्वेऽपि उत्तीर्णाः । = Everyone passed in our batch.
  • प्रतिशतं कति अङ्काः प्राप्ताः ? = What is the percentage ?

चलनचित्रम् (Film)[सम्पाद्यताम्]

  • मासे कति चित्राणि पश्यति ? = How often do you go to films in a month ?
  • द्विवारं त्रिवारं वा ? = Twice or three times.
  • चित्रमन्दिरं पूर्णं आसीत् । = It was house-full.
  • महान् सम्मर्दः आसीत् । = There was a lot of rush.
  • चीटिका न लब्धा वा ? = couldn't you get a ticket ?
  • चित्रं कथं आसीत् ? = How was the film ?
  • करमुक्तं इति दृष्टवान् । = I just saw that it is tax-free.
  • कः निर्देशकः ? = Who is the director ?
  • तर्हि समीचीनं एव स्यात् । = In that case it should be good.
  • संवादः/कथा समीचीना अस्ति । = The dialogue/story is good.
  • एतद् द्वितीयवारं पश्यन् अस्मि । = I am seeing it for the second time.
  • एकमपि चित्रं सम्यक् नास्ति । = Not a single film is good.
  • परह्यः एव दृष्टवान् अहम् । = I saw it the day before yesterday.
  • केवलं निस्सारं, जामिता भवति । = Just bogus, terribly boring.
  • तर्हि किमर्थं द्रष्टव्यम् ? = Why should you see it then ?
  • मयापि एकवारं द्रष्टव्यम् । = I must see it once myself.
  • सर्वे मिलित्वा गतवन्तः वा ? = Did you all go together ?
  • केवलं धनं व्यर्थम् । = Just waste of money.

शिक्षकः (Teacher)[सम्पाद्यताम्]

  • भवतः वेतनश्रेणी का ? = What is your scale of pay ?
  • इदानीं सर्वत्र समाना किल ? = Now it is uniform everywhere, isn't it ?
  • प्राचार्यस्य आदेशं दृष्टवान् वा ? = Have you seen the Principal's memo (orders) ?
  • अहो! तत्तु सामान्यम् । = Oh!leave it. It is common.
  • अधिवेतनं लब्धं वा ? = Got your increment ?
  • लिपिकं दृष्टवान् वा? = Have you seen the clerk ?
  • एवं चेत् कथं जीवामः ? = How to live in that case ?
  • महान् कोलाहलः इति श्रुतवान् । = I heard, there was a lot of noise.
  • पत्रिका पठिता वा ? वेतनं वर्धितम् । = Read the newspaper. A rise in pay is announced.
  • कदा आरभ्य अन्वयः ? = When does it come into effect ?
  • इदानीं कक्ष्या अस्ति वा ? = Do you have classes now ?
  • अद्य कक्ष्यां न स्वीकरोमि, इति सूचयतु । = Tell them, I am not going to take classes today.
  • प्राचार्यः आगतः वा ? = Has the Principal come ?
  • अस्मिन् मासे कति विरामः ? = How many holidays (are there) this month ?
  • परश्वः विरामः अस्ति वा ? = Is there a holiday, the day after ?
  • प्रश्नपत्रिका सज्जीकृता वा? = Is the question paper ready ?
  • अस्मिन् वर्षे फलितांशः कथम् ? = How is the result this year ?
  • एतावन्तः अङ्काः कथं लब्धाः इति ? = How did he manage to get such high marks ?
  • परीक्षकाणां औदार्यम् । = Examiners' large heartedness.
  • परीक्षा अन्या, योग्यता अन्या ! = Examination is one thing, ability another.
  • मौल्यमापनार्थं गच्छति वा ? = Are you going for valuation ?
  • मौल्यमापनं कुत्र ? = Where is valuation going to be ?
  • अस्वस्थः अपि आगतवान् । = I am here in spite of being ill.
  • इदानींतन बालास्तु ! = The students of the present day !
  • अये अत्र आगच्छतु ! = Hey, come here.
  • गणितस्य अध्यापकः अस्ति वा पश्यतु । = See, if the mathematics teacher is there.
  • ते तु बालाः किल ! = After all they are students.
  • किं भोः सम्यक् पठति किल ! = You are studying well, aren't you ?
  • संशयः अस्ति चेत् पृच्छन्तु ! = Ask if you have any doubts !
  • ज्ञातं किल ! = Understand !
  • पुनः एकवारं वदतु । = Beg your pardon (This means please repeat).
  • एकं अपि गणितं न कृतवान् वा ? = Haven't you worked out a single sum ?
  • एवं चेत् परीक्षायां किं करोति ? = At this rate how are you going to face examination?
  • सेवकं किञ्चित् आह्वयतु । = Please call the peon.
  • घण्टा नादिता वा ? = Has the bell gone ?
  • टिप्पणीं लिखन्तु । = Please take the notes.
  • एकोऽपि न जानाति वा ? = Does not even one know the answer ?
  • भवान् ज्ञातवान् वा ? वदतु किञ्चित् । = Have you understood? Come on. Repeat.
  • अद्य एतावदेव पर्याप्तम् । = Enough for today.
  • अस्य अनुच्छेदस्य अन्ते समापयामः । = Let us stop at the end of this paragraph.
  • श्वः एतद् सम्यक् पठित्वा आगन्तव्यम् । = Read this well when you come tomorrow.
  • गृहे किमपि पठन्ति वा ? = Do you read anything at home ?
  • किं भोः कोलाहलः । = Whaat is the noise there about ?
  • ह्यः कियत् पर्यन्तं पाठितवान् ? = Where did we stop yesterday ?

स्त्रियः (Women)[सम्पाद्यताम्]

  • गृहकार्यं सर्वं समाप्तं वा ? = Finished your household work ?
  • समाप्तप्रायम् । = Yes, finished for all practical purposes.
  • किं द्वित्रीणि दिनानि न दृष्टा ! = Not seen for two or three days ?
  • अहं मातृगृहं गतवती । = I had been to my mother's house.
  • एषु दिनेषु विमला मिलितवती वा ? = Have you met Vimala recently ?
  • कार्यालयतः तस्य आगमन समयः एषः । = It is time he comes from the office.
  • ममापि बहु कार्यं अस्ति । = I have a lot of work to do myself.
  • अतिथयः आगताः सन्ति । = Guests have come.
  • किञ्चित् {\rm `}शर्करां{\rm '} ददाति वा ? = Would you kindly lend me some sugar ?
  • शर्कराम् = sugar
  • क्षीरम् = milk
  • काफीचूर्णम् = coffee powder
  • सुपिष्टम् = wheat flour
  • पृथुकम् = beaten rice
  • चालनीम् = sieve
  • भवतः मातः किं करोति स्म ? = What was your mother doing ?
  • अद्य प्रातः आरभ्य बहु कार्याणि = I've had a lot of work since morning.
  • तेषां पुत्र्याः विवाहः निश्चितः इति श्रुतवान् = Their daughter's marriage is fixed, I think.
  • वरः विदेशे अस्ति । = The bridegroom is in a foreign country.
  • कन्यायाः कृते किं किं आभरणं दास्यन्ति ? = What jewellery are they going to give the bride ?
  • मृत्तैलं लब्धं वा ? = Got kerosene ?
  • मृत्तैलं विक्रीयते इति श्रुतवती । = I heard, they are selling kerosene.

पाकः (cooking)[सम्पाद्यताम्]

  • पाकः समाप्तः वा ? = Finished cooking ?
  • अद्य कः पाकः ? = What cooked today ?
  • भोजनं अभवत् वा ? = Have you had lunch ?
  • भवत्याः गृहं कश्चिद् आगत इव । = It seems someone has come to your house.
  • अन्यत् किमपि नास्ति केवलं सारः । = Nothing ewxcept soup.
  • अस्मत् गृहे एकैकस्य एकैका रुचिः । = In our house every one has his/her different tastes.

वेषभूषणानि (Dress, jewellery)[सम्पाद्यताम्]

  • भवत्याः शाटिका नूतना वा ? = Is your saree new ?
  • नैव, गतवर्षे एव क्रीतवती = No, it was brought last year.
  • तथापि नूतनं इव प्रतिभाति = Still it appears to be new.
  • एतादृशी शाटिका मम समीपे अपि अस्ति । = I have one saree like this.
  • अहं नूतनशाटिकां क्रीतवती = I have bought a new saree.
  • अञ्चलः बहु सम्यक् अस्ति । = The border is very beautiful.
  • इमां कुत्र क्रीतवती ? = Where did you buy this ?
  • अस्याः शाटिकायाः अनुरूपः चोलः न लब्धः । = I could not get a matching blouse for this saree.
  • वलयस्य विन्यासः आकर्षकः अस्ति । = The style of the bangles is really attractive.
  • शाटिकया सा प्रौढा इव दृश्यते । = This saree makes her look taller.
  • परिणाहः बहु न्यूनः । = Width is less.
  • अहं अपि एकां क्रेतुं इच्छामि । = I would like to buy one.
  • बहु सुन्दरं अस्ति किल एतद् ? = It is very good, isn't it ?
  • भ्वत्याः एतद् युज्यते । = This suits you well.
  • कियद् दत्तवती । = How much did you pay ?
  • मुम्बईतः मम अग्रजः आनीतवान् । = Brother brought it from Bombay.

कार्यालयः (Office)[सम्पाद्यताम्]

  • भवान् कति दिनानि विरामं स्वीकरोति ? = How many days of leave are you taking ?
  • एषु दिनेषु महान् कार्यभारः । = Of late the weight of work is unbearable.
  • इमां सूचनाफलके स्थापयतु । = Put this up on the notice board.
  • अत्र हस्तांकनं करोतु । = Sigh here, please.
  • सः विरामं स्वीकृतवान् । = He is on leave.
  • अस्मिन् विषये पुनः अपि चिन्तयामि । = I will think about this again.
  • आगामि सप्ताहे मां पश्यतु । = See me next week.
  • अस्मिन् विषये अनन्तरं वदामि । = I'll tell you about it later.
  • एतत् अहं अवश्यं स्मरामि । = I'll certainly remember this.
  • भवदुक्तं सर्वं ज्ञातवान् भोः । = I have understood what you said.
  • अत्र तस्य एव सर्वाधिकारः । = He is all in all here.
  • मम कृते काऽपि दूरवाणी आगता वा ? = Any phone calls for me ?
  • भवतः कृते दूरवाणी आगता आसीत् । = There was a phone call for you.
  • भवान् कस्मिन् स्थाने नियुक्तः अस्ति ? = Which post do you occupy in the office ?
  • एषः सर्वदा आगत्य पीडयति । = He troubles me always.
  • इदानीं समयः अतीतः । = It is getting late.
  • कृपया श्वः आगच्छतु । = Come tomorrow,please.
  • सः आगतवान् इति स्मरामि । = I remember, he came here.
  • पञ्चवादनपर्यन्तं अत्रैव आसीत् । = He was here till 5.00.
  • मां आहूतवान् वा ? = Did you call me?
  • तद् व्यवस्थां अहं करोमि । = I will see to that arrangement.
  • कार्यालयस्य समाप्तिः कदा ? = When does your office close ?
  • एतद्विषये श्वः पुनरपि स्मारयतु । = Remind me about this tomorrow.
  • तं अत्र आगन्तुं सूचयतु । = Ask him to come here.
  • किमर्थं इदानीं अपि कार्यं न आरब्धम् ? = Why hasn't the work begun ?
  • अन्येषां उपहासेनैव कालं यापयति । = He spends time criticizing othere.
  • मया किं करणीयं, वदतु । = Tell me what I should do.
  • अहं किं करोमि भोः ? = What shall I do ?
  • अस्तु, परिशीलयामः । = Be it so, let us see.
  • आगच्छतु, किञ्चित् काफीं पिबामः । = Come, let's have a cup of coffee.
  • भवान् शीघ्रं प्रत्यागच्छति वा ? = Are you going to be back soon ?
  • कृपया उपविशतु । = Please, sit down.
  • पञ्चनिमेषेषु एतद् कृत्वा ददामि । = I'll get it done in five minutes.
  • अद्य सः अत्र नास्ति किल । = As you know, he is not here today.
  • सः एकसप्ताहाभ्यन्तरे आगच्छेत् । = He may be back in a week's time.

आरोग्यम् (Health)[सम्पाद्यताम्]

  • मम आरोग्यं समीचीनं नास्ति । = I am not well.
  • महती पादवेदना । = Terrible leg pain.
  • सामान्यतः शिरोवेदना तदा तदा आगच्छति । = Generally I get headache now and then.
  • किञ्चित् ज्वरः इव । = Feel a little feverish...
  • वैद्यं पश्यतु । = Consult a doctor.
  • मम वमनशङ्का । = I feel like vomitting.
  • वैद्यस्य निर्देशनं स्वीकरोतु । = Get a doctor's advice.
  • किमर्थं कण्ठः अवरुद्धः ? = Why is there the blocking of the throat ?
  • अहं अतीव श्रान्तः । = I am very tired.
  • तस्य आरोग्यं कथं अस्ति ? = How is his health ?
  • अद्य किञ्चित् उत्तमा (देहस्थितिः ) । = A bit better today.
  • प्रातः आरभ्य लघु शिरोवेदना । = Slight head-ache since morning.
  • आरोग्यं तावत् सम्यक् नास्ति । = Somehow, my health is not good.
  • वैद्यं कदा दृष्टवान् ? = When did you see the doctor last ?
  • उत्साहः एव नास्ति भोः । = Don't feel active, you know.
  • ह्यः तु स्वस्थः आसीत् । = He was all right yesterday.
  • किं अद्य अहं भोजनं करोमि वा ? = Shall I have my meals today ?
  • अद्य ज्वरः कथं अस्ति ? = How is the fever today ?
  • यथावत् । = As usual.
  • तदा तदा उदरवेदना पीडयति किल ? = You get stomach-ache now and then, don't you ?
  • ज्वरपीडितः वा? कदा आरभ्य ? = Fever ? Since when ?
  • अय्यो! रक्तं स्रवति ! = Oh! Blood is coming out.
  • अपघाते सः जीवितः इत्येव विशेषः । = It is a miracle, he survived the accident.
  • सः चिकित्सालये प्रवेशितः । = He is admitted to the hospital.
  • मम शिरः भ्रमति इव । = I feel giddy.

समयः (Time)[सम्पाद्यताम्]

  • कः समयः ? = What is the time?
  • सपादचतुर्वादनम् । = A quarter past four.
  • द्विवादने अवश्यं गन्तव्यं अस्ति । = I must leave at 2.
  • त्रिवादने एकं यानं अस्ति । = There is a bus at three.
  • पादोन षड्वादने भवान् मिलति वा ? = Will you meet at a quarter to six ?
  • सार्धपञ्चवादने अहं गृहे तिष्ठामि । = I will be at home at half past five.
  • पञ्च ऊन दशवादने मम घटी स्थगिता । = My watch stoppped at 5 minutes to 10 o'clock.
  • संस्कृतवार्ताप्रसारः सायं दशाधिक षड्वादने । = The Sanskrit news bulletin is at 6.10 p.m.
  • सार्धं द्विघण्टात्मकः कार्यक्रमः । = It is a programme for two and a half hours.
  • षड्वादनपर्यन्तं तत्र किं करोति ? = What are you going to do there till six o'clock ?
  • शाला दशवादनतः किल ? = The school is from 10 o'clock, isn't it ?
  • इतोऽपि यथेष्टं समयः अस्ति । = Still there is a lot of time.
  • सः षड्वादनतः सप्तवादनपर्यन्तं योगासनं करोति । = He does Yogasana from 6 A.M. to 7 A.M.
  • मम घटी निमेषद्वयं अग्रे सरति । = My watch goes two minutes fast every day.
  • समये आगच्छतु । = Come in time.
  • अरे! दशवादनम् ! = Oh! it is 10 o'clock.
  • भवतः आकाशवाणी समयः वा? = Is yours the radio time ?
  • इदानीं यथार्थः समयः कः ? = What is the exact time now ?
  • किमर्थं एतावान् विलम्बः ? = Why (are you) so late ?
  • इदानीं भवतः समयावकाशः अस्ति वा ? = Are you free now? (Can you spare a few minutes for me ?)
  • रविवासरे कः दिनाङ्कः ? = What date is Sunday ?
  • रविवासरे चतुर्विंशतितमदिनाङ्कः ? = Sunday is 24th ?
  • पञ्चदशदिनाङ्के कः वासरः ? = Which/What day is 15th ?
  • भवतः शाला कदा आरब्धा ? = When did your school begin ?
  • जून प्रथम दिनाङ्के । = On 1st June.
  • भवतः जन्मदिनाङ्कः कः ? = Which/What is your date of birth ?
  • अष्टादश दश षडशीतिः । = 18-10-63 (Should be 18-10-86).

दूरवाणी (Telephone)[सम्पाद्यताम्]

  • हरिः ओम् । = Hello
  • प्रतिष्ठानस्य कार्यालयः वा ? = Is it the Pratishthana office ?
  • राजुमहोदयस्य गृहं वा ? = Is it Mr. Raju's house ?
  • एषा षट् शून्य शून्य शून्य चत्वारि वा ? = Is it 60004 ?
  • कः तत्र ? (कः संभाषणं करोति ?) = Who is speaking, please ?
  • अहं कृष्णः । = I am Krishna, speaking.
  • कः अपेक्षितः ? = Whom do you want to speak to ?
  • कृष्णः गृहे अस्ति वा ? = Is Mr. Krishna at home ?
  • क्षम्यतां, सः गृहे नास्ति । = Sorry, he is not at home.
  • कृपया एतत् कृष्णं सूचयतु । = Would you kindly pass this on to Mr. Krishna ?
  • कृपया तं आह्वयति वा ? = Would you please call him ?
  • अस्तु, एकक्षणं तिष्ठतु । = Yes, wait a minute, please.
  • कः दूरवाणीं कृतवान् इति वदामि ? = Who shall I say phoned him up ?
  • सः श्वः आगच्छेत् । = He may be back, tomorrow.
  • अस्तु, श्वः पुनः दूरवाणीं करोमि । = O.K. I will ring him up again tomorrow.
  • किं, इदानीमपि न आगतवान् वा ? = What ? Hasn't he come yet ?
  • तस्य दूरवाणी संख्या का ? = What is his phone number ?
  • गृहे मिलेत् वा ? = Will he be available at home ?
  • मद्रासतः इदानीमपि न आगतवान् । = Not yet returned from Madras.
  • अवश्यं सूचयामि । = Certainly I will inform him.
  • स्थापयामि वा ? = Shall I put down the phone ? (Shall I hang up ?).
  • किञ्चित् उच्चैः वदतु । = Speak louder, please.

वाणिज्यम् (Commerce)[सम्पाद्यताम्]

  • रूप्यकस्य कति फलानि ? = How many a rupee ?
  • एकैकस्य पञ्चविंशतिपैसाः । = 25 paise each, please.
  • रूप्यकस्य पञ्च । = Five per rupee.
  • शुद्धं नवनीतं ददातु । = Give me good butter, please.
  • पुस्तकानि समाप्तानि । = The book is out of stock.
  • एतद् पुस्तकं नास्ति वा ? = Don't you have this book ?
  • तण्डुलः सम्यक् नास्ति । = The rice is not good.
  • दशपैसाः न्यूनाः सन्ति । = The amount is short by 10 paise.
  • मम व्यवहारं समापयतु । = Please settle my account.
  • भवतः परीवृत्तिः कथमस्ति ? = How is your business ?
  • तत्र गमनं मास्तु भोः, सः बहुमूल्यं वदति। = He is very expensive, let us not go to him.
  • कृपया देयकं / प्राप्तिपत्रं ददातु । = Please give me the bill/receipt.
  • विंशतिरूप्यकाणि वा ? तर्हि मास्तु । = Is it Rs.20 ? Then I don't want it.
  • आवश्यकं आसीत्, परन्तु भवान् मूल्यं अधिकं वदति । = I wanted it, but you quote a very high price.
  • भवतः कृते इति न्यूनमूल्येन ददामि । = I am selling it at a lower price to you.
  • पार्श्वापणे पृच्छतु । = Please enquire at the next shop.
  • एतावत् न्यूनमूल्येन अन्यत्र कुत्रापि न मिलति । = You can't get it cheaper anywhere else.
  • एकपञ्चाशत् रू/ स्वीकुर्वन्तु । = Please take Rs.51.
  • नैव, तत्र विवादः एव नास्ति । = No, no haggling, please.
  • एतद् वस्त्रं कुत्र क्रीतवन्तः ? = Where did you buy this cloth ?
  • भवान् अधिकं (मूल्यं) दत्तवान् । = You paid more.
  • {\rm `}किलो{\rm '} कृते कति ? = How much is this per kilo ?
  • फेनकस्य मूल्यं कियत् ? = How much does this soap cost ?
  • {\rm `}किलो{\rm '} दालस्य कृते कति रूप्यकाणि ? = How much is the pulse per kilo ?
  • दन्तफेनः अस्ति वा ? = Have got toothpaste ?
  • तिष्ठतु, ददामि । = Please wait, I'll give you.
  • कति/कियत् ददामि ? = How much shall I give you ?
  • इदानीं मास्तु, अनन्तरं आगच्छामि । = Not now, I will come later.
  • एतद् समीचीनं अस्ति वा ? = Is it good ?

वातावरणम् (Weather)[सम्पाद्यताम्]

  • वायुः एव नास्ति। = The wind is still.
  • आरात्रि वृष्टिः आसीत् । = It rained for the whole night.
  • घर्मो घर्मः । = Very hot indeed.
  • किं भोः ! क्लिन्नः अस्ति ! = You have perspired all over.
  • प्रातः आरभ्य एवमेव वृष्टिः । = It has been raining like this since morning.
  • अद्य वृष्टिः भवति वा ? = Is it going to rain today ?
  • किं एषा उष्णता भोः ! = What sultry weather, you know.
  • शैत्यं अहो शैत्यं ! = It is very cold indeed.
  • महती वृष्टिः । = Heavy rain.
  • वृष्टितः एव भयम् । = I am frightened only of the rain.
  • दिने दिने शीतं अधिकं भवति । = The cold is increasing day by day.
  • यद्वा तद्वा वृष्टिः । = Too much rain/It is raining cats and dogs.
  • वायुरहो वायुः । = Too much of wind/Too windy.
  • अत्र वायुः सुष्ठु वाति । = Nice breeze here.
  • बहु औष्ण्यं किल ? = It is very hot, isn't it ?
  • अद्य किञ्चित् शैत्यं अधिकम् । = It is a bit colder today.
  • भवतः प्रदेशे वृष्टिः कथम् ? = Have you had rains in your place ?
  • कुत्रापि वृष्टिः नास्ति । = No sign of rain anywhere.

गृहसम्भाषणम् (Domestic)[सम्पाद्यताम्]

  • अद्य प्रातराशः का ? = What have you cooked for breakfast ?
  • अद्य पाको नाम पाकः (अद्यतन पाकः बहु सम्यक् अस्ति । = Today's cooking is really grand.
  • किमर्थं अद्य रुचिरेव नास्ति । = Why dishes are not tasty today ?
  • रुचिकरं नास्ति वा ? = Aren't they tasty, really ?
  • लवणं एव नास्ति । = No salt at all.
  • व्यञ्जने लवणं न्यूनम् । = This curry has no salt at all.
  • अन्नं बहु उष्णम् । = The rice is very hot.
  • तद् किञ्चित् परिवेषयतु । = Serve the other dish a bit more.
  • जलं पूरयतु । = Get me some water, please.
  • एकचषकं जलं आनयतु । = Get me a glass of water, please.
  • किञ्चित् व्यञ्जनं परिवेषयतु । = Get me some dry curry.
  • अन्नं = rice
  • क्वथितम् = Sambar
  • तक्रम् = buttermilk
  • व्यञ्जनम् = dry curry
  • सारः = soup
  • उपदंशम् = pickle
  • तैलम् = oil
  • उपसेचनम् = Chutney
  • लवणम् = salt
  • घृतम् = ghee
  • पर्पटम् = Pappadam
  • किं, न रोचते वा ? = Aren't they tasty ? Don't you like them ?
  • लवणं किञ्चित् अधिकम् = A bit too much of salt in it.
  • किं अम्ब, प्रतिदिनं सारः एव ? = Dear, why, only soup/Rasam every day ?
  • अद्य अपि सारः एव ? = Just soup today also ?
  • किं अम्ब ! कियत् परिवेषितवती ? = Dear, you have served a bit too much.
  • कियद् अस्ति तत् ? = Oh ! That is not much.
  • अम्ब ! किञ्चित् उपदंशं परिवेषयतु । = Mummy, get me some pickles, please.
  • अम्ब ! अद्य कदा वा भोजनम् ? = Mummy, What time are you going to serve lunch/dinner today ?
  • सावधानं परिवेषयतु । = Serve slowly, please.
  • अद्य भूरि भोजनम् । = Today we have a grand meal.
  • अधिकं जलं मा पिबतु, शीतं भवति । = Don't drink too much water. You will catch a cold.
  • अनेन व्यञ्जनं करणीयं आसीत् । = You should have cooked dry curry with this vegetable.
  • तेमनं न परिवेषितवती एव । = You have not served 'curd sambar' at all.
  • पुनः एकवारं पायसं परिवेषयतु । = May I have a second helping with 'payasam ' ?
  • उत्तिष्ठतु, भोजनं कुर्मः । = Get ready, please, let us have meals.
  • इदमिदानीं भोजनं समाप्तम् । = I have just had meals, thank you.
  • अहं रोटिकां न खादामि । = I do not eat 'chapathis'.
  • रोटिका अस्ति चेत् समीचीनं (अभविष्यत्) । = It would have been wonderful had there been 'chapatis'.
  • किं भोः, भोजनमेव न करोति ? = Why dear, you do not eat anything ?
  • अन्ने केवलं पाषाणाः । = A lot of stones in the rice.
  • दध्यन्नं परिवेषयामि वा ? = Shall I serve curd-rice ?
  • तक्रं न इच्छति वा ? = Don't you want buttermilk ?
  • भोजनं सम्यक् करोति चेत् क्रीडनकं ददामि । = Eat well, please. I will give a doll.
  • तेषां गृहे किं खादितवान् ? = What did you eat in their house ?
  • शीघ्रं भोजनं करोतु, विलम्बः अभवत् । = It is getting late, eat quickly.
  • इदानीं मास्तु, अनन्तरं ददामि । = Not now, I will give it to you later.
  • किञ्चित् वा दध्यन्नस्य भोजनं करोतु । = Eat at least a little curd-rice.
  • अद्य मधुरभक्ष्यं किम् ? = What sweets have you prepared today ?
  • बहु मधुरम् । = It is too sweet.
  • अम्ब, बुबुक्षा भवति । = Mummy, I am hungry.
  • मम तु इदानीं अतीव बुबुक्षा । = I am very hungry.
  • भोजनं सिद्धं वा ? शालायाः विलम्बः भवति । = Have you finished eating? It is getting late for school.
  • भोजनं कृत्वा निद्रां करोतु । = Have a nap after meals.
  • अस्तु, परिवेषणं करोमि । = Yes, I am going to serve in a minute.
  • किञ्चित् स्वीकरोतु । = Take a little.
  • मास्तु, अधिकं भवति । = No, thank you. It is too much for me.
  • परिवेषणार्थं कियान् विलम्बः ? = Dear, how long do you take to serve ?
  • यावद् रोचते तावदेव स्वीकरोतु । = Eat only what you can.
  • सर्वे मिलित्वा भोजनं कुर्मः । = Let us eat together.
  • अय्यो, घृतं एव न परिवेषितवती अहम्। = My goodness ! I haven't served ghee at all.
  • भवता वक्तव्यं आसीत् किल ? = Shouldn't you have told me that ?
  • कियान् विलम्बः भोः, शीघ्रं आगच्छतु । = How long do you take,come quickly.
  • सः इदानीं अपि न आगतवान् वा ? = Hasn't he come yet ?
  • स्थालिका स्थापिता वा ? = Have you laid the table ? (Have you set the plates for meals ?)
  • स्थालिका एव न स्थापिता ! = You haven't laid the table yet !
  • लवणं किञ्चित् योजयतु, सम्यक् भवति । = Add some salt. It will be O.K.
  • हस्तं प्रक्षाल्य उपविशतु । = Wash (the hand ) before you come for meals.
  • मास्तु, यथेष्टं अभवत् । = No, thank you, I have had enough.
  • सङ्कोचः मास्तु, आवश्यकं चेत् पृच्छतु । = Please feel at home. Ask for anything you want.
  • न, मम सङ्कोचः एव नास्ति । = No, I do not have any reservations.
  • किञ्चित् । = A little more.
  • अम्ब, अत्र किञ्चित् परिवेषयतु । = Mummy, get me some more.
  • कः लवणं आवश्यकं इति उक्तवान् ? = Who has asked for salt ?
  • क्वथितापेक्षया सारः एव रुचिकरः । = The soup is tastier than the `sambar'.
  • एकैकशः वदतु नाम । = Speak one at a time, please.
  • विना शब्दं भोजनं कुर्वन्तु नाम । = Eat without making too much noise.
  • प्रथमः कः ? सः वा भवान् वा ? = Who is first ? He or you ?
  • पाकः शीतलं भवति । = Dishes are getting colder.
  • पाकः तदानीं एव सिद्धः । = Lunch/Dinner is ready.
  • व्याघरणं कृतं चेत् पाकः सिद्धः । = Everything is ready. I have to season the curry, that is all.(?)
  • शाकः नास्ति, अहं किं करोमि ? = No vegetables, what can I do ?
  • भवती पक्तुं एव न जानाति अम्ब ! = Mummy, you do not know how to cook.
  • ह्यस्तनं व्यञ्जनं कियत् रुचिकरं आसीत् ! = How tasty was yesterday's dry curry !
  • कतिवारं उक्तवान् एतद् मह्यं न रोचते इति ? = How many times did I tell you that I don't like it.
  • तथा चेत् श्वः भवान् एव पाकं करोतु । = In that case you cook the food yourself tomorrow.
  • अस्य रुचिं पश्यतु । = Taste this, please.
  • क्षीरं दूषितम् |= Milk has become sour.
  • तूष्णीं भोजनं करोतु वा ? = Will you eat without comments ?
  • पुनः पुनः चर्वणं कृत्वा खादतु । = Chew the food well before you swallow it.
  • परिवेषणं कृतं, शीघ्रं आगच्छतु । = Food is already served. Come quickly.
  • भवान् किमपि न खादितवान् ? = You haven't eaten anything.
  • पुनः परिवेषयतु । = Serve again.

पितरः पुत्राः च (Fathers/sons/mothers)[सम्पाद्यताम्]

  • एतावत्पर्यन्तं कुत्र गतवान् ? = Where had you been so long ?
  • कुत्रापि न, अत्रैव आसम् । = I was just here.
  • पठनं किमपि नास्ति वा ? = Nothing to read ? (Don't you have anything to read ?)
  • वक्ता प्रष्टा कोऽपि नास्ति वा ? = Is there no one to keep you under check ?
  • सहस्रवारं उक्तं, श्रुतवान् वा ? = I told you a thousand times. Did you listen to me ?
  • मम गृहपाठः बहु अस्ति । = I have a lot of homework to do.
  • अद्य एव शुल्कं दातव्यं अस्ति । = I have to pay the fees right today.
  • अन्तिमदिनाङ्कः कदा ? = Which is the last date for payment of fees ?
  • अद्य एव दातव्यं वा ? = Have to pay it right today ?
  • किं, अद्य दातव्यं वा ? = What, do we have to pay it today ?
  • अम्ब, एकं नवीनं युतकं आवश्यकम् । = Mummy, I would like to have a new shirt.
  • गोविन्द, आपणं गत्वा आगच्छति वा ? = Govind, will you go to the shop to get something ?
  • अम्ब, वेणीबन्धं करोतु, शालायाः विलम्बः भवति । = Mummy, twine my plait, it is getting late for school.
  • कः समयः इति जानाति वा ? = Do you know what time it is now ?
  • किमर्थं विलम्बः ? = Why are you late ?
  • पितरं एकवारं आह्वयतु । = Please ask daddy to come here.
  • भवतः कृते कथनापेक्षया स्वयं करणं वरम् । = Better do the work myself rather than asking you to do it.
  • भवती अनन्तरं उपविशतु । = You sit down a little later.
  • तस्य कृते चत्वारि दत्तवती, मम कृते तु त्रीणि एव ! = You gave him four, only three to me.
  • सर्वं भवान् एव खादितवान् वा ? = Have you eaten everything yourself ?
  • एकं कार्यं कतिवारं वक्तव्यम् ? = How often should I tell you about that ?
  • कुत्रापि स्थापयति, अनन्तरं मां पृच्छति । = You misplace it somewhere and come and ask me.
  • भोजनसमये आह्वयामि, इदानीं गच्छतु । = I will call you during meal time, off you go now.
  • {\rm `}तेन सह न गच्छतु{\rm '} इति दशवारं उक्तवती । = I have asked you ten times not to go in his company.
  • पार्श्वगृहं गत्वा पत्रिकां आनयतु । = Get me the newspaper from our neighbour.
  • अहं सर्वं व्यवस्थितं स्थापयितुं, सः व्यस्तं कर्तुम् । = I keep things in order and he throws everything away.
  • अम्ब, किञ्चित् सीवनं करोतु । = Mummy, stitch this up, please.
  • कृपया एतद् बहिः क्षिपतु । = Please, throw this away.
  • शाकं किञ्चित् कर्तयित्वा ददातु । = Cut the vegetables, please.
  • एकवारं एव सर्वं वदतु भवती । = Tell me everything at one go.
  • भवान् धीमान्/कुशलः बालः । = You are a good boy.
  • अम्ब, अत्र किञ्चित् वेदना अस्ति । = Mummy, it pains me here.
  • निद्रां करोतु,सम्यक् भविष्यति । = Sleep well, you will be all right.
  • रात्रौ कषायं करोमि । = I'll make some concoction (medicine) at night.
  • पीत्वा शयनं करोतु । = You may drink it and then sleep.
  • इदानीं गत्वा किञ्चित् पठतु । = Go and read now.
  • किं, इदानीम् एव निद्रा वा ? = What ! feeling sleepy so early ?
  • {\rm `}गणिते दश अङ्काः एव{\rm '} इति स्मरति वा ? = Do you remember, you have secured only 10 marks in Mathematics ?
  • अम्ब, तान् अन्यत्र पठितुं वदतु । = Mummy, ask them to read in separate rooms.
  • एतावत् धनं न पर्याप्तम् । = This much money is not enough.
  • शिरसि तैलसमुक्षणं करोतु । = Please apply oil to my head.
  • निद्रया आन्दोलनं करोति, पश्यतु । = See, he is dozing.
  • शिशुः रोदिति । = The child is crying.
  • संमार्जनं कृतवती वा ? = Have you swept the floor ?
  • इदानीं अपि रङ्गवल्लीं न लिखितवती वा? = Haven't you yet drawn designs in front of the house ?
  • कतिवारं वक्तव्यम् ? = How often should I tell you ?
  • कुत्र गतवान् ? गृहे नास्ति वा ? = Where has he gone ? Isn't he at home ?
  • प्रत्युत्तरं न वदतु । = Don't answer back.
  • उक्तं न श्रुतवान् वा ? = Haven't you listened to what I told you ?
  • अद्यतन पत्रिकां ददातु । = Give me today's newspaper.
  • सः आगतवान्, एषः प्रस्थितवान् । = He has arrived and this fellow has started/departed.
  • कटं प्रसारयतु । = Spread the mat.
  • रजकः वस्त्रं नीतवान् वा ? = Has the washerman taken the clothes?
  • वस्त्राणि शुष्कयितुं प्रसारयतु । = Spread the clothes for drying.
  • गत्वा शयनं करोतु । = Go to bed and sleep.
  • एकं आसन्दं आनयतु । = Bring me a chair.
  • इदानीम् अपि निद्रा न आगता वा ? = Haven't you slept yet ?
  • पश्यतु, कः शब्दं करोति ? = see, who is making that noise ?
  • किमिदं, सर्वत्र अवकरः ? = What is this ? It is dirty everywhere.
  • द्वारं पिदधातु (द्वारपिधानं करोतु) । = Close the door, please.
  • एतद् किञ्चित्कालं गृह्णातु । = Hold it for some time.
  • मध्ये सम्भाषणं न करोतु । = Don't butt in when I speak.
  • कोलाहलं मा करोतु । = Don't make noise, be quiet.
  • दीपान् ज्वालयतु । = Put on the lights, please.
  • दीपान् निर्वापयतु । = Put off the lights, please.
  • व्यजनं चालयतु । = Put on the fan,please.
  • बहिः अन्धकारः, करदीपं गृहीत्वा गच्छतु । = It is dark outside, take the torch with you.
  • अवहितमनसा करणीयम् । = Do it with some interest, please.
  • श्रद्धया करणीयम् । = Do it with your heart in it, please.
  • तं यानं आरोप्य आगच्छतु । = Please see him on to the bus.
  • पाणिपादं प्रक्षालयतु । = Have a wash,please (Wash your hands and feet).
  • कुड्मान् योजयतु । = Button your shirt, please.
  • आरोग्यं निर्लक्ष्य मा पठतु । = Don't read too much and spoil your health.
  • इतः परं एवं न कर्तव्यम् । = Don't do this again.
  • द्राविडप्राणायामेन न वदतु, साक्षात् वदतु । = Don't go on beating about the bush, speak plainly.
  • सम्यक् दन्तधावनं करोतु । = Brush your teeth well.
  • विना कारणं कुप्यति । = You get angry and shout unnecessarily.
  • वृथा कालहरणं करोति । = You are wasting time.
  • मां न कोपयतु । = Don't enrage me.
  • हठं मा करोतु । = Don't be arrogant.
  • किमर्थं भवान् क्षुभ्यति ? = Why are you shouting ?
  • प्रथमं शिरोमार्जनं करोतु । = Dry your hair first.
  • आर्द्रवस्त्रं न धारयतु । = Don't put on wet clothes.
  • शीघ्रं स्नानं कृत्वा आगच्छतु । = Have your bath quickly.
  • भाण्डे जलं अस्ति वा ? = Is there water in the barrel ?
  • आकाशवाणीं चालयतु । = Put on the radio, please.
  • विविधभारतीं योजयतु । = Switch on to Vividhabharathi, please.
  • वार्ता समाप्ता वा ? = Is the news over ?

मातापितरः (Parents)[सम्पाद्यताम्]

  • अद्य किञ्चित्पूर्वं आगच्छन्ति वा ? = Will you come back home a bit early today, dear ?
  • किमर्थं ? कः विशेषः ? = Why? anything special ?
  • सायं आगमनसमये शाकं आनयन्ति वा ? = Bring home some leafy vegetable, will you ?
  • रविवासरे तान् आह्वयामः वा ? = Shall we invite them on Sunday ?
  • बालिका किमपि आवश्यकं इति वदति स्म । = The girl was asking for something.
  • अवश्यं स्मृत्वा आनयन्तु । = Please bring it without fail.
  • किमर्थं प्रतिदिनं विलम्बेन आगच्छन्ति ? = Why do you come late everyday ?
  • कस्मिन् समये आगच्छन्ति अद्य ? = What time will you be back today ?
  • कुञ्चिकां पार्श्वगृहे दत्वा गच्छामि । = I will leave the key with our neighbours.
  • किमिति पदे पदे आह्वयन्ति ? = Why are you calling me again and again ?
  • सर्वं तत्रैव अस्ति, किञ्चित् पश्यन्तु । = Everything is there. Look for them a bit more carefully, please.
  • भोजनार्थं कोऽपि विशेषः ? = Any special arrangement for meals ?
  • अद्य अस्माकं कृते काफी अस्ति वा ? = Is there going to be some coffee for us ?
  • इदानीम् अपि स्नानं न कृतम् ? = No bath yet ?
  • भवन्तः किल मास्तु इति उक्तवन्तः । = It is you who said you did not want it.
  • समये एकमपि/किमपि न मिलति । = You do not get anything when you need it badly.
  • वेतनं लब्धं वा ? = Got your salary ?
  • क्षीरार्थं अद्य एव दातव्यं अस्ति । = We have to pay the milk-man today.
  • ते सर्वदा कलहं कुर्वन्ति । = They always quarrel.
  • तथा किमर्थं वदति ? = Why do you say so ?
  • तत्र अस्ति वा नास्ति वा इति प्रथमं एव द्रष्टव्यम् । = You have to see first if it is there or not.
  • अहं कार्यालयं गच्छामि । = I am going to my office.
  • अस्य जतुलेपं कारयन्तु । = Get this vessel gilted.
  • मार्गे सौचिकं विचार्य गच्छन्तु । = Look up the tailor on your way.

सुताः (Children)[सम्पाद्यताम्]

  • मम लेखनीं स्वीकृतवान् वा ? = Have you taken my pen ?
  • पिता अस्ति, तूष्णीं उपविशन्तु । = Daddy is in, be quiet.
  • कृपया मनसि पठतु । = Read silently, please.
  • भगिनि, मम कृते गणितं पाठयति वा ? = Sister dear, will you teach me mathematics ?
  • मम शिक्षकः एवं एव पाठितवान् |= My teacher has taught one just this way.
  • भवतः लेखनी कुत्र ? = Where is your pen ?
  • मम छत्रं भवान् किमर्थं स्वीकृतवान् ? = Why did you take my umbrella ?
  • तस्य कृते किमर्थं दत्तवान् ? = Why did you give it to him ?
  • तत्कारणतः इदानीं अनुभवतु । = Now you suffer on account of that.
  • न, अहं पितरं सूचयामि । = No, I am going to tell daddy.
  • पठनं नास्ति, किमपि नास्ति, केवलं अटति । = Doesn't read at all, just roams about.
  • भवतः सर्वं अहं जानामि । = I know all your secrets.
  • भवती बहु पठति, जानामि । = You read a lot,I know.
  • अद्य भवतः मित्रं मार्गे मिलितः । = I met your friend on the way.
  • भवतः मित्रं अहं मिलितवान् = I met your friend.
  • सः किमपि उक्तवान् वा ? = Did he say anything ?
  • परीक्षा कदा इति स्मरति किल ? = You remember when your examination commences, don't you ?
  • रमेशः भवन्तं आह्वयति । = Ramesh is calling ypou.
  • पश्यतु, नासिका स्रवति । = Look, you have a running nose.
  • नासिकां स्वच्छं कृत्वा आगच्छतु । = Clean your nose, will you ?
  • वक्तव्यं आसीत्, करोमि स्म । = You should have told me, I would have done it.
  • अङ्कन्या मास्तु, लेखन्या लिखतु । = Write with your pen, not with a pencil.
  • तिष्ठतु, युतकं परिवर्त्य आगच्छामि । = Wait, I will just change the shirt.
  • एतद् युतकं बहु सम्पृक्तम् । = This shirt is a bit too small.
  • अपरं युतकं एवं नास्ति । = The other shirt is not so.

सङ्कीर्ण वाक्यानि (Miscellaneous sentences)[सम्पाद्यताम्]

  • उच्चत्या उभावपि समानौ । = Both are of the same height.
  • अस्माकं गृहे सर्वे अस्वस्थाः । = Everyone is ill in my house.
  • मशको मशकः ! = Too many mosquitoes.
  • मत्कुणो मत्कुणः । = Too many bugs.
  • मशकजालः कुत्र ? = Where is the mosquito net ?
  • अन्तः कोऽपि नास्ति वा ? = Isn't there any one at home ?
  • दूषितः कालः । = Times have changed for the worse.
  • कर्मकराः एव दुर्लभाः । = You don't get labourers at all.
  • महती घोरिका भोः महारावस्य । = This big fellow snores loudly.

अतिथिः (Guests)[सम्पाद्यताम्]

  • पानीयं किं ददामि ? = What would you like to have for a drink ?
  • तर्हि पानकं आनयामि । = O.K. I will bring juice.
  • भवान् काफीं पिबति उत चायम् ? = Do you prefer coffee or tea ?
  • किञ्चित् विश्रान्तिं अनुभवतु । = Have some rest, please.
  • अद्यैव गन्तव्यं वा ? = Do you have to leave right now ?
  • भोजनान्तरं गच्छतु । = Go after lunch.
  • दिनद्वयं तिष्ठतु भोः । = Stay for two days.
  • रात्रौ निद्रा सम्यक् आसीत् । = I had sound sleep last night.
  • रात्रौ निद्रा एव नास्ति भोः । = I did not have even a wink of sleep last night.
  • बहिः गतवान्, इदानीं आगच्छति । = He has gone out, will be back in a few minutes.

शुभाशयाः (Greetings)[सम्पाद्यताम्]

  • दीपावली शुभाशयाः । = Wish you a happy Deepavali.
  • युगादि शुभाशयाः । = Wish you a happy New Year.
  • मकरसङ्क्रमणस्य/पोङ्गल् शुभाशयाः । = Wish you a happy Sankranti/Pongal.
  • नववर्षस्य शुभाशयाः । = Hearty greetings for a happy New Year.
  • नववर्षं नवचैतन्यं ददातु । = Let the new year bring a new life.
  • भवतः वैवाहिकजीवनं शुभमयं भवतु । = Wish you a very happy married life.
  • नवदम्पत्योः वैवाहिकजीवनं सुमधुरं भूयात् । = Wish the couple a very happy married life.
  • सफलतायै अभिनन्दनम् । = Hearty congratulations on your success.
  • भवदीयः समारम्भः यशस्वी भवतु । = Wish the function a grand success.
  • शतं जीव शरदो वर्धमानाः । = May you live for one hundred years.
  • शुभाः ते पन्थानः । = Good bye (God be with you)
Source-Link