Learning Sanskrit by fresh approach – Lesson 26

Learning Sanskrit by fresh approach – Lesson 26

Sanskrit: A crash course - WWU

संस्कृतभाषायाः नूतनाध्ययनस्य षट्-विंशतितमः  (२६) पाठः ।

From “आश्चर्य-शृङ्खला आशा” discussed in the last lesson, I would like to take up this सुभाषितम् which also has quite some satire in it -

अशनं मे वसनं मे जाया मे बन्धु-वर्गो मे ।

इति मे मे कुर्वाणं कालवृको  हन्ति पुरुषाजम् ।।

By my own reasoning, I would like to substitute the first line to read as –

रूपं मे आभरणं मे भवनं मे साधनानि च मे ।

१. संधि-विच्छेदान्  कृत्वा समासानां पदानि च दर्शयित्वा ।

अशनं मे वसनं मे जाया मे बन्धु-वर्गः मे ।

इति मे मे कुर्वाणं काल-वृकः हन्ति पुरुष-अजम् ।।

There is no संधिः or समासः in the substituting option

२. समासानां विग्रहाः ।

अनुक्र.	सामासिक-शब्दः	पूर्वपदम्	उत्तरपदम्	समासस्य विग्रहः	समासस्य प्रकारः
१	बन्धु-वर्गः	बन्धुः	वर्गः	बन्धूनां वर्गः	षष्ठी-तत्पुरुषः
२	काल-वृकः	कालः	वृकः	कालः वृकः इव	कर्मधारयः
३	पुरुष-अजम्	पुरुषः	अजः	पुरुषः अजः इव (तम्)*	कर्मधारयः

*Instead of having a column for the first case (प्रथमा-विभक्तिः) of the सामासिक-शब्दः the (तम्) at the end of समासस्य विग्रहः explains the लिङ्गम्, विभक्तिः and वचनम् of the सामासिक-शब्दः ।

३. शब्दशः विश्लेषणम् ।

अनुक्र.	संज्ञा	संज्ञायाः प्रकारः	मूल-संज्ञा	लिङ्गम्	विभक्तिः		वचनम्	शब्दार्थः
१	अशनम्	सामान्यनाम	अशन	नपुं.	प्रथमा		एक.	food
२	मे	सर्वनाम	अस्मद्	-	षष्ठी		एक.	My, mine
३	वसनम्	सामान्यनाम	वसन	नपुं.	प्रथमा		एक.	Dress, clothes
४	जाया	सामान्यनाम	जाया	स्त्री.	प्रथमा		एक.	wife
५	बन्धूनाम्	सामान्यनाम	बन्धु	पु.	षष्ठी		बहु.	Of relatives
६	वर्गः	सामान्यनाम	वर्ग	पु.	प्रथमा		एक.	group
७	इति	अव्ययम्	-	-	-		-	like this
८	कुर्वाणम्	धा. सा. विशेषणम्	कुर्वाण	पु.	द्वितीया		एक.	doer
९	कालः	सामान्यनाम	काल	पु.	प्रथमा		एक.	death
१०	वृकः	सामान्यनाम	वृक	पु.	प्रथमा		एक.	wolf
११	हन्ति	क्रियापदम्						kills
१२	पुरुषः	सामान्यनाम	पुरुष	पु.	प्रथमा		एक.	man
१३	अजम्	सामान्यनाम	अज	पु.		द्वितीया	एक.	goat
१४	रूपम्	सामान्यनाम	रूप	नपुं.		प्रथमा	एक.	beauty
१५	आभरणम्	सामान्यनाम	आभरण	नपुं.		प्रथमा	एक.	ornaments
१६	भवनम्	सामान्यनाम	भवन	नपुं.		प्रथमा	एक.	House
१७	साधनानि	सामान्यनाम	साधन	नपुं.		प्रथमा	बहु.	equipment

४ धातुसाधितानां विश्लेषणम् ।

अनुक्र.	शब्दः	प्रत्ययः	धातुः	गणः	पदम्	प्रयोजकः ?	प्रयोगः	कालः / अर्थः
१	कुर्वाणम्	आन	कृ	८	उ.	न	कर्तरि	वर्त.

५ क्रियापदानां विश्लेषणम् ।

अनुक्र.	शब्दः	धातुः	गणः	पदम् (अत्र)	प्रयोजकः ?	प्रयोगः	कालः / अर्थः	पुरुषः	वचनम्
१	हन्ति	हन्	२	प.	न	कर्मणि	वर्त.	तृतीय	एक.

६ अन्वयाः अनुवादाः च ।

अनुक्र.	अन्वयाः	अनुवादाः
१	“अशनम् मे (अस्ति), वसनम् मे (अस्ति), जाया मे (अस्ति), बन्धु-वर्गः मे (अस्ति)” इति “मे, मे” कुर्वाणम् पुरुष-अजम् काल-वृकः हन्ति ।	A person (who keeps saying) “mine, mine” such as “Food is mine, dress is mine, wife is mine, relatives are mine”, is like a mewing goat, ranting “mine, mine” whom Death-like wolf kills.
२	“मे रूपम् (अस्तु), मे आभरणम् (अस्तु), मे भवनम् (अस्तु), मे साधनानि (सन्तु)” इति “मे, मे” कुर्वाणम् पुरुष-अजम् काल-वृकः हन्ति ।	A person (who keeps saying) “mine, mine” such as “beauty should be mine, ornaments should be mine, house should be mine, equipment (and facilities) should be mine”, is like a mewing goat, ranting “mine, mine” who falls a prey to Death-like wolf.

७ टिप्पणयः ।

१	I have not done वाक्यानाम् विश्लेषणम् । I think, this gets taken care of in doing अन्वयः । Let’s see.
२	This सुभाषितम् is a good satire for people running after materialistic affluence and external physical charm.
३	Items of materialistic affluence sighted in original सुभाषितम् are not necessarily items of affluence. अशनम् food, वसनम् clothing are basic necessities.
४	To sight items of materialistic affluence and of external physical charm, I thought it better to substitute the first line by including there रूपम्, आभरणम्, भवनम् and साधनानि । I hope, people will like and approve my substitution of the first line
५	By भवनम् I imply also the craze of people wanting to have palaces, whereas what one needs is primarily a place for feeling ‘at home’.
६	By साधनानि I imply the craze of people to have latest and costliest TVs, automobiles, mobile phones, and what not. Are not the early-morning queues at Apple stores, every time they announce a new gadget, just an example of the craze for साधनानि ?
७	In economics they classify human wants into three categories – necessities, comforts and luxuries. There was a concept to make comparison of standard of living in different countries by considering per capita consumption of fuel and energy. I guess, issues of global warming and climate change and of thousands of tons of electronic wastes are slowly awakening the people to the vanity of that concept.
८	The essence of the सुभाषितम् is of course to underline the vanity of striving for materialistic affluence and external charm. Implicit in it is also the importance of striving for spiritual awakening, which is possible only in human life.
९	This deliberation brings to mind following श्लोकाः from eleventh chapter in श्रीमद्भगवद्गीता ।
	नाहं वेदैर्न तपसा न दानेन न चेज्यया । शक्य एवंविधो द्रष्टुं दृष्टवानसि मां यथा ।। (11-53) भक्त्या त्वनन्यया शक्य अहम् एवंविधोSर्जुन ज्ञातुं द्रष्टुं च तत्त्वेन प्रवेष्टुं च परंतप ।। (11-54)	Not by (learning) the वेदाः, nor by (harsh) penances (तपसा), nor by philanthropy (दानेन), nor by performing यज्ञाः, would one become eligible for such vision of me, as you have been blessed with (just now). But by single-minded devotion, it is possible to get such vision and to know me by the essence of such knowledge (knowledge of who and what I am) and entering (into the glorious world of mine).
१०	It is a very satisfactory feeling to be able to indulge in these deliberations, which take me into thoughts beyond the literal translation of the सुभाषितानि ।

There was quite some interesting interaction with Mr. Avinash Sathaye. As a result of that kind interaction and inputs from Mr. Sathaye, now the new version should be read as -

रूपञ्चाभरणं मे भवनं मे साधनानि च मे ।
इति मे मे कुर्वाणम् कालवृको हन्ति पुरुषाजम् ।।

शुभमस्तु ।