Animated Stories with Sanskrit subtitles and voice overlay

Animated Stories with Sanskrit subtitles and voice overlay

Study of श्लोकः describing लाकिनी शक्तिः at मणिपूरचक्रम्

There has been some distraction in my lessons for Learning Sanskrit by fresh approach. The distraction is caused by a call to study this shloka (verse 21 in ShaT-chakra-niroopaNam) describing the लाकिनी शक्तिः which abides at मणिपूरचक्रम् This exercise has led me to derive a meaning differing from the meaning given at 

sat chakra Nirupana
नमो नमः !

कतिपयैः जनैः इमं पूर्वं प्रेषितम् संदेशं पठितुं कठिनता अनुभूता, यतः मया पूर्वं अन्यतरं अक्षर-संयोजकं उपयुक्तमासीत् । अतः इदं सर्वं पुनः लिखितमस्ति । कृपया पश्यन्तु टीका-टिप्पणीन् च ददन्तु । इमं मम जालपुटे अपि निवेशयामि ।

Study of श्लोकः describing लाकिनी शक्तिः at मणिपूर-चक्रम् ।

अत्रास्ते लाकिनी सा सकलशुभकरी वेदबाहूज्ज्वलाङ्गी

श्यामा पीताम्बराद्यैर्विविधविरचनालङ्कृता  मत्तचित्ता

ध्यात्वैतन्नाभिपद्मं  प्रभवति नितरां संहृतौ पालने वा

वाणी तस्याननाब्जे निवसति सततं ज्ञानसंदोहलक्ष्मीः

१  संधिविच्छेदान्  कृत्वा समासानां पदानि च दर्शयित्वा

अत्र आस्ते लाकिनी सा सकल-शुभ-करी वेद-बाहु-उज्ज्वल-अङ्गी

श्यामा पीत-अम्बर-आद्यैः विविध-विरचन-अलन्कृता मत्त-चित्ता

ध्यात्वा एतत् नाभि-पद्मं प्रभवति नितरां संहृतौ पालने वा

वाणी तस्य आनन-अब्जे निवसति सततं ज्ञान-संदोह-लक्ष्मीः

२ समासानां विग्रहाः

अनुक्र	सामासिक- शब्दः	प्रथमा- विभक्त्याम्	पूर्वपदम्	उत्तरपदम्	समासस्य  विग्रहः	समासस्य प्रकारः
१	सकल-शुभ-करी
१.१	सकल-शुभ	सकल-शुभम्	सकल	शुभ	सकलं शुभम्	कर्मधारयः
१.२	सकल-शुभ-करी	सकल-शुभ-करी	सकल-शुभम्	करी	सकलशुभं करोति इति	उपपद-तत्पुरुषः
२	वेद-बाहु-उज्ज्वल-अङ्गी
२.१	वेद-बाहु	वेद-बाहुः	वेद	बाहु	वेदाः (चतुस्रः) बाहवः यस्याः सा	बहुव्रीहिः
२.२	उज्ज्वल-अङ्गी	उज्ज्वल-अङ्गी	उज्ज्वल	अङ्ग	उज्ज्वलं अङ्गं यस्याः सा	बहुव्रीहिः
२.३	वेदबाहु-उज्ज्वलाङ्गी	वेदबाहु-उज्ज्वलाङ्गी	वेदबाहु	उज्ज्वलाङ्गी	वेदबाहुः उज्ज्वलाङ्गी च	समाहार-द्वन्द्वः
३	पीत-अम्बर-आद्यैः
३.१	पीताम्बर	पीताम्बरम्	पीत	अम्बर	पीतं अम्बरम्	कर्मधारयः
३.२	पीत-अम्बर-आद्यैः	पीतांबराद्य	पीताम्बर	आद्य	पीताम्बरं आद्यं येषां तानि	बहुव्रीहिः
४	विविध-विरचन-अलन्कृता
४.१	विविध-विरचनैः	विविध-विरचनानि	विविध	विरचन	विविधानि विरचनानि	कर्मधारयः
४.२	विविध-विरचन-अलन्कृता	विविध-विरचनालन्कृता	विविध-विरचन	अलन्कृता	विविध-विरचनैः अलन्कृता	तृतीया-तत्पुरुषः
५	मत्त-चित्ता	मत्त-चित्ता	मत्त	चित्त	मत्तं चित्तं यस्याः सा	बहुव्रीहिः
६	नाभि-पद्मम्	नाभि-पद्मम्	नाभि	पद्म	नाभौ पद्मम्	सप्तमी-तत्पुरुषः
७	आननाब्जे
७.१	अब्जे	अब्ज	अप्	ज	अप्सु जायते इति	उपपद-तत्पुरुषः
७.२	आननाब्जे	आननाब्जम्	आनन	अब्ज	अब्जम् इव आननम्	कर्मधारयः
८	ज्ञान-संदोह-लक्ष्मीः
८.१	ज्ञान-संदोह	ज्ञान-सन्दोहः	ज्ञान	संदोह	ज्ञानस्य सन्दोहः	षष्ठी-तत्पुरुषः
८.२	ज्ञान-संदोह-लक्ष्मीः	ज्ञान-संदोह-लक्ष्मीः	ज्ञानसन्दोह	लक्ष्मी	ज्ञानसन्दोहः एव लक्ष्मीः	कर्मधारयः

३ शब्दशः विश्लेषणम्

अनुक्र	शब्दः	शब्दस्य प्रकारः	मूल-संज्ञा	लिङ्गम्	विभक्तिः	वचनम्	शब्दार्थः
१	अत्र	अव्ययम्					here
२	आस्ते	क्रियापदम्					abides
३	लाकिनी	विशेषनाम	लाकिनी	स्त्री	प्रथमा	एक	Name of energy
४	सा	सर्वनाम	तत्	स्त्री	प्रथमा	एक	she
५	सकल-शुभ-करी	विशेषणम्	सकल-शुभ-करी	स्त्री	प्रथमा	एक	Benefactress on all counts
६	वेदबाहुः	विशेषणम्	वेदबाहु	स्त्री	प्रथमा	एक	Four-armed
७	उज्ज्वलाङ्गी	विशेषणम्	उज्ज्वलाङ्गी	स्त्री	प्रथमा	एक	radiant
८	श्यामा	विशेषणम्	श्यामा	स्त्री	प्रथमा	एक	Dark-complexioned
९	पीताम्बराद्यैः	विशेषणम्	पीताम्बराद्य	नपुं	प्रथमा	बहु	With yellow attire and other
१०	विविध-विरचनैः	सामान्यनाम	विविध-विरचन	नपुं	प्रथमा	एक	variety of adornments
११	अलन्कृता	विशेषणम्	अलन्कृता	स्त्री	प्रथमा	एक	adorned
१२	मत्तचित्ता	विशेषणम्	मत्तचित्ता	स्त्री	प्रथमा	एक	with exalted mind
१३	ध्यात्वा	धातुसाधितं अव्ययम्					On meditating
१४	एतत्	सर्वनाम	एतत्	नपुं	द्वितीया	एक	this
१५	नाभिपद्मम्	सामान्यनाम	नाभिपद्म	नपुं	द्वितीया	एक	lotus at the navel
१६	प्रभवति	क्रियापदम्					carries an influence
१७	नितराम्	अव्ययम्					certainly
१८	संहृतौ	सामान्यनाम	संहृति	स्त्री	सप्तमी	एक	At death or destruction
१९	पालने	सामान्यनाम	पालन	नपुं	सप्तमी	एक	At grooming
२०	वा	अव्ययम्					or
२१	वाणी	सामान्यनाम	वाणी	स्त्री	प्रथमा	एक	speech
२२	तस्य	सर्वनाम	तत्	पु	षष्ठी	एक	his
२३	आननाब्जे	सामान्यनाम	आननाब्ज	नपुं	सप्तमी	एक	On lotus-like face
२४	निवसति	क्रियापदम्					resides
२५	सततम्	अव्ययम्					always
२६	ज्ञानस्य	सामान्यनाम	ज्ञान	नपुं	षष्ठी	एक	Of knowledge
२७	संदोहः	सामान्यनाम	संदोह	पु	प्रथमा	एक	The whole quantity of anything (here, of knowledge)
२८	लक्ष्मीः	सामान्यनाम	लक्ष्मी	स्त्री	प्रथमा	एक	wealth, splendour

४ अन्वयाः अनुवादाः च

अनुक्र	अन्वयेन वाक्यम्	Translation
१	अत्र लाकिनी आस्ते ।	Energy known as LAkinee abides here.
२	सा सकल-शुभ-करी, वेदबाहुः, उज्ज्वलाङ्गी, श्यामा, पीतांबराद्यैः  विविध-विरचनैः अलन्कृता, मत्त-चित्ता (अस्ति) ।	She (is) comprehensively benevolent, four-armed, radiant, of dark complexion, adorned with yellow clothes and other variety of special decorations, (and) with exalted mind
३	एतत् नाभिपद्मम्  ध्यात्वा	By meditating on this lotus at the navel
४	तस्य वाणी संहृतौ पालने वा नितराम् प्रभवति ।	His (of one who meditates) speech certainly carries (would carry) an impression (effect or influence) at death (or destruction) or at grooming (protection)
५	तस्य आननाब्जे ज्ञानसंदोहलक्ष्मीः सततम् निवसति ।	On his (of one who meditates) lotus face resides the splendour of comprehensive, complete knowledge

SLA’s notes / comments –

1. Above translation, especially of sentences 4 and 5 turns out to be different from the one given at(see below)----  sat chakra Nirupana
2. The construction पीतांबराद्यैः-विविध-विरचन-अलंकृता seems to be grammatically incorrect.
3. 1. पीतांबराद्यैः-विविध-विरचन-अलंकृता is appearing to be a single conjuncted / compound word. As per above analysis, पीतांबराद्यैः    being adjective of विविध-विरचनैः  the word विविध-विरचन should not have been separately compounded with अलंकृता
   2. To be gramatically correct, the phrase should either be पीतांबराद्यैः विविध-विरचनैः अलंकृता or पीताम्बरा  to be a separate adjective of सा लाकिनी and विविध-विरचन-अलंकृता as another separate adjective.
   3. All the grammar seems to have become confused because of आद्यैः
   4. The capital H in the phrase “in the lotus of His face” (in the translation on the web-page) suggests that the translation is referring to the face of God. However, by the above analysis, it rather seems to be the lotus-like face of one, who meditates on नाभिपद्मम्

e. The word वेदबाहुः is interesting. Since वेदाः are four, this word is also used to suggest number four. Hence the translation ofवेदबाहुः as ‘four-armed’.

f. Alternatively this सामासिक-शब्दः वेदबाहुः can be deciphered by a विग्रहः as वेदाः यस्याः बाहुषु सा. Then the meaning will be “she, who holds Vedaas in her hands.

Translation given at the web-page  Sat chakra Nirupana is -

“Here abides Lākinī, the benefactress of all. She is four-armed, of radiant body, is dark (in complexion), clothed in yellow raiment and decked with various ornaments, and exalted with the drinking of ambrosia. By meditating on this Navel Lutus the power to destroy and create (the world)is acquired. Vāṇī with all the wealth of knowledge ever abides in the lotus of His face.” .”….From Ṣaṭ-cakra-nirūpaṇa (21)

विद्वज्जनाः टीका-टिप्पणिभिः उपकृतं कुर्वन्तु, इति विनन्तिः ।